Ἀκαδημία Ἀθηνῶν Εἰσηγητικὴ Ἔκθεση - Τό πρόσωπο στήν Ὀρθόδοξη Παράδοση

Κρίσις τῶν ὑποβληθέντων εἰς την Γ΄ Τάξιν τῶν Ἠθικῶν καί Πολιτικῶν Ἐπιστημῶν τῆς Ἀκαδημίας Ἀθηνῶν θεολογικῶν βιβλίων διά τό Βραβεῖον τοῦ Πανελληνίου Ἱεροῦ Ἱδρύματος τῆς Εὐαγγελιστρίας Τήνου, τό ἀπονεμόμενον κατά τήν Πανηγυρικήν Συνεδρίαν τῆς Ἐθνικῆς Ἑορτῆς τῆς 25ης Μαρτίου ὑπό τῆς Ἀκαδημίας Ἀθηνῶν.

Α΄ Ἀρχιμανδρίτου (νῦν Μητροπολίτου Ναυπάκτου καί Ἁγίου Βλασίου), Ἱεροθέου Σ. Βλάχου,

Τό πρόσωπο στήν Ὀρθόδοξη Παράδοση.

Ἔκδοση ἐπηυξημένη. Ἱερά Μονή Γενεθλίου τῆς Θεοτόκου (Πελαγίας Ἀκραιφνίου Θηβῶν) 1994, σελ. 378.

 Βραβεῖο

Διά τοῦ παρόντος ἔργου ἐπιχειρεῖται μία ὅλως νέα θεώρησις τῆς ὀρθοδόξου παραδόσεως, τῶν Ἑλλήνων δηλαδή ἐκκλησιαστικῶν πατέρων καί τῶν ὀρθοδόξων Θεολόγων, ἀπό τῶν πρώτων μεταχριστιανικῶν αἰώνων μέχρι σήμερον, περί τῆς θεολογικῆς ἐννοίας τοῦ «Προσώπου».

Ὁ συντάκτης τοῦ βιβλίου τούτου, δοκιμώτατος ὀρθόδοξος Θεολόγος συντάκτης ἐν συνόλῳ ἑξήκοντα ἀξιολόγων βιβλίων, τῶν ὁποίων ὁ κατάλογος παρουσιάζεται εἰς τό τέλος τοῦ παρόντος ὑπό κρίσιν βιβλίου, εἶναι ἄξιος γνώστης τῆς ἑλληνικῆς καί ξένης ὀρθοδόξου γραμματείας, κατέχει καλῶς τά ὑπ’ αὐτοῦ διερευνόμενα θέματα, τά ὁποῖα καί φέρνει εἰς τήν ἐπικαιρότητα, καθότι προκαλεῖ διά τῶν βιβλίων του τό περί αὐτά εὐρύτερον ἐνδιαφέρον. Συμβάλλει δέ εἰς τοῦτο ἡ γενικωτέρα εὐρεῖα μόρφωσίς του, ὡς καί ἡ ἁπλῆ, σαφής καί πάντοτε συνεπής διατύπωσις τῶν θέσεών του.

Ἡ καθόλου θεολογική ἀξία τοῦ παρόντος βιβλίου ἐντοπίζεται· α) εἰς τήν εὐρυτάτην ἀνάλυσιν τῶν βασικωτέρων πτυχῶν τοῦ θέματός του καί β) εἰς τήν ἑνιαίαν συνθετικήν θεώρησιν καί διατύπωσιν τῶν περί τῆς ἐννοίας τοῦ «Προσώπου» ἀντιλήψεων πάντων τῶν Ἑλλήνων Πατέρων καί Θεολόγων, ἰδίᾳ τῶν λεγομένων «Νηπτικῶν», τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας. Πάντες οὗτοι ἐκτιμῶνται καί ὑπό τοῦ συντάκτου τοῦ παρόντος βιβλίου ὡς οἱ πλέον αὐθεντικοί ἑρμηνευταί τῆς ἐξ ἀποκαλύψεως διδασκαλίας τῶν ἁγίων Γραφῶν καί τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ, περί τῆς ἐννοίας τοῦ προσώπου.

Μετά τόν πρόλογον τῆς δευτέρας ταύτης ἐκδόσεως καί τήν σύντομον Εἰσαγωγήν εἰς τό θέμα του, ὁ συγγραφεύς παρουσιάζει εἰς ἕξ μέρη τήν διαπραγμάτευσιν αὐτοῦ. Εἰς τήν καθόλου διαπραγμάτευσιν τοῦ θέματός του ὁ συγγραφεύς ἔχει ὡς ἀφετηρίαν τήν διδασκαλίαν τῆς ἐκκλησίας· α) περί τῆς ἀνάγκης τῆς προσωπικῆς σωτηρίας κάθε ἀνθρώπου· καί β) περί τῆς δυνατότητος τῆς σωτηρίας ταύτης μόνον ἐντός τοῦ σώματος τῆς Ἐκκλησίας τοῦ Χριστοῦ, καθόσον μόνον ἐντός τῆς ὑποστάσεως αὐτῆς εἶναι δυνατή μέχρι θεώσεως πνευματική ἀνάπτυξις κάθε Χριστιανοῦ. Διότι μόνον ἐντός τῆς Ἐκκλησίας εἶναι δυνατόν νά ἐπανακτίσῃ ὁ κάθε Χριστιανός τήν πραγματικήν του ἐλευθερίαν, τήν ὁποίαν ἀπώλεσαν ὅλοι οἱ ἄνθρωποι ἀπό τῆς πτώσεως τῶν Πρωτοπλάστων. Ἡ ἐλευθερία δέ αὕτη ἐκτιμᾶται ὡς ἡ πλέον οὐσιαστική προϋπόθεσις τῆς ἐννοίας τοῦ «προσώπου».

Ἐπί τῇ βάσει τῶν δεδομένων τούτων ὁ συγγραφεύς ἀντιλαμβάνεται τήν ἔννοιαν τοῦ «προσώπου» ὡς θέμα αὐστηρῶς θεολογικόν, διό καί τονίζει ὅτι ἡ τοιαύτη θεώρησις τῆς ἐννοίας τοῦ «προσώπου» συνιστᾷ οὐσιαστικήν πρόοδον εἰς τήν μέχρι τοῦδε ἔρευναν τῶν Φιλοσόφων, Ψυχολόγων, Κοινωνιολόγων καί λοιπῶν ἐρευνητῶν τοῦ αὐτοῦ θέματος.

Κατά τόν συγγραφέα, οἱ Ἕλληνες Πατέρες καί θεολόγοι τῆς Ἐκκλησίας δέν ἐκινήθησαν διά μεταφυσικῶν στοχασμῶν καί ἀπό φιλοσοφικήν διάθεσιν εἰς τήν διατύπωσιν τῶν ὅσων διδάσκουν περί τῆς ἐννοίας τοῦ «προσώπου» ἀλλά ἀπό ὅσα ἐβίωσαν διά τῆς πίστεώς των, εἰς τήν περί τῶν τριῶν προσώπων τοῦ ἑνός καί μόνου ἀληθινοῦ Θεοῦ, ἐξ αὐτῆς ταύτης τῆς ὑπερφυσικῆς διδασκαλίας τοῦ Χριστοῦ. Οὕτω κατηγορηματικῶς ἀποφαίνεται, ὅτι ὅλοι οἱ Ἕλληνες Πατέρες καί Θεολόγοι δέν ἦσαν «Φιλόσοφοι», πλήν ὅμως καλῶς ἐγνώριζαν οὗτοι τάς φιλοσοφικάς διδασκαλίας τῶν Φιλοσόφων. Διά τοῦτο ἀκριβῶς καί ἐπιγράφει τό Α΄ μέρος τοῦ ὑπό κρίσιν βιβλίου του· «Οἱ Πατέρες καί ἡ Φιλοσοφία» (σελ. 21-63), εἰς τό ὁποῖον καί ἀντιπαραθέτει τάς ἑκατέρωθεν ἀντιλήψεις περί τῆς ἐννοίας τοῦ «προσώπου».

Εἰς τό Β΄ μέρος (σελ. 65-116) ἐξετάζεται «Τό ἀνθρώπινον πρόσωπον κατά τούς Ἁγίους Πατέρας». Ὁ συγγραφεύς δηλαδή ἀνιχνεύει καί παρουσιάζει τήν περί τοῦ ἀνθρωπίνου προσώπου θεολογικήν διδασκαλίαν τῶν Πατέρων καί τῶν θεολόγων τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, τήν ὁποίαν καί συσχετίζει στενῶς πρός τήν διδασκαλίαν αὐτῶν περί τῆς ἐννοίας τῶν προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος. Ἐν συνεχείᾳ ἐξετάζει τάς ἐννοίας τῶν θεολογικῶν ὅρων «οὐσία», «φύσις», «ὑπόστασις», «πρόσωπον» καί «ἐνέργεια», ὡς ἐχρησιμοποίησαν αὐτάς οἱ Μ. Ἀθανάσιος, Μ. Βασίλειος, οἱ ἄλλοι Ἀλεξανδρινοί καί Καππαδόκαι Πατέρες, Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνός καί Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς εἰς τούς ἀντιτριαδικούς ἀγῶνας των. Ἀκολούθως προβαίνει εἰς τήν συσχέτισιν τοῦ ἀνθρωπίνου προσώπου πρός τήν διδασκαλίαν τῆς Ἁγίας Γραφῆς περί τῆς «κατ’ εἰκόνα καί ὁμοίωσιν Θεοῦ» πλάσεως τοῦ ἀνθρώπου. Οὕτω καταλήγει εἰς τήν κατηγορηματικήν διατύπωσιν, κατά τήν ὁποίαν ἡ ἔννοια τοῦ ἀνθρωπίνου προσώπου δέν εἶναι δυνατόν νά κατανοηθῆ ἄνευ τῆς συσχετίσεώς της πρός τό πρόσωπον τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ, ὁ ὁποῖος εἶναι μόνος ἡ τελεία «εἰκών τοῦ ἀοράτου Θεοῦ», κατά τήν ἔκφρασιν τοῦ Ἀποστόλου Παύλου (2 Κορ. 4,4. Κολ. 1,15). Ἐντεῦθεν ἄγεται εἰς συμπέρασμα ὁ συγγραφεύς, κατά τό ὁποῖον οἱ Ἕλληνες Πατέρες δέχονται ὅτι «πρόσωπον» ἀποκτοῦν μόνον οἱ Χριστιανοί ἐκεῖνοι, οἱ ὁποῖοι ὁδεύουν ἀπό τήν κατάστασιν τῆς «κατ’ εἰκόνα Θεοῦ»· ὑποστάσεώς των εἰς τήν πρός τόν θεόν κατά χάριν «ὁμοίωσίν των». Ἐν συνεχείᾳ ὁ συγγραφεύς ἀποφαίνεται ὅτι καί ἡ ἔννοια τοῦ ἀνθρωπίνου «προσώπου» διακρίνεται διά τά θεολογικά βάθη αὐτῆς, ἀκριβῶς ὡς συμβαίνει καί περί τῶν «προσώπων» τῆς Ἁγίας Τριάδος. Τά βάθη ταῦτα τῆς ἐννοίας τοῦ ἀνθρωπίνου προσώπου διευρύνονται συνεχῶς διά τῆς προϊούσης κατά Χριστόν ζωῆς κάθε Χριστιανοῦ, ἡ ὁποία διασφαλίζεται διά τῆς συνεχοῦς ἀσκήσεως, διά τῆς ὁποίας ὁ Χριστιανός κατορθώνει νά ὑπερβῇ τά ἁμαρτωλά δεδομένα τῆς καθημέραν ζωῆς, ὥστε νά ἀνακτᾷ τήν προσωπικήν του ἐλευθερίαν καί τό ἀρχαῖον κάλλος, τό ὁποῖον εἶχον οἱ Πρωτόπλαστοι πρό τῆς πτώσεώς των, διά τῆς παραβάσεως τῆς ἐντολῆς τοῦ Θεοῦ.

Ἐνταῦθα προβάλλεται Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς ὡς ὁ διδάσκαλος τοῦ δρόμου καί τῆς ἀσκήσεως τῶν Χριστιανῶν πρός ἀνάκτησιν τοῦ ἀρχαίου κάλλους αὐτῶν. Τά ὅσα ἐν συνεχείᾳ λέγονται περί τοῦ πρός τόν Θεόν θείου ἔρωτος καί περί τῆς πρός πάντας ἀγάπης τῶν οὕτω τελειουμένων πνευματικῶς Χριστιανῶν προβάλλουν τά θεολογικά βάθη τοῦ «προσώπου» αὐτῶν. Τήν προβολήν τούτων ὁ συγγραφεύς προσδιορίζει δι’ ὅσων ἀναφέρεται εἰς τήν πρός τοῦτο συμβολήν τοῦ νοῦ, τοῦ λόγου καί τοῦ πνεύματος τῶν Χριστιανῶν ἐκείνων, οἱ ὁποῖοι ὁδεύουν πρός τήν «καθ’ ὁμοίωσιν Θεοῦ» ὑπόστασίν των, διά μόνης τῆς ὁποίας καί ἀνακτᾶται ἡ πραγματική ἐλευθερία τοῦ προσώπου. Ὁ συγγραφεύς συμπεραίνει οὕτω (σελ. 115-116) ὅτι μόνον ὁ Χριστιανός ἀποκτᾷ τήν καθαράν θεολογικήν ἔννοιαν τοῦ «προσώπου», διά τῆς κατά Χριστόν συνεχοῦς ἀσκήσεως τῆς ζωῆς του καί διά τῆς βιώσεως τῶν Μυστηρίων τῆς ἐν Χριστῷ σωτηρίας ἐντός τοῦ σώματος τῆς Ἐκκλησίας, θεούμενος οὕτως κατά χάριν Θεοῦ.

Εἰς τό Γ΄ μέρος (σελ. 117-163) ἐξετάζεται ἡ ὑπάρχουσα διαφορά μεταξύ τῆς Φιλοσοφίας καί τῆς Θεολογίας ὡς πρός τήν σχέσιν τῆς ἐννοίας τῶν ὅρων «ὑπόστασις» καί «πρόσωπον». Ὑπογραμμίζεται δέ ἐν συνεχείᾳ ἡ μεγάλη ἐντεῦθεν σύγχυσις περί τήν χρῆσιν τῶν ὅρων τούτων καί ἡ συμβολή τῶν Ἑλλήνων Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας εἰς τήν ἀντιμετώπισιν τῶν ἐκ τῆς συγχύσεως ταύτης ἐπικινδύνων πλανῶν τῶν μεγάλων αἱρεσιαρχῶν. Ἀκολούθως ὁ συγγραφεύς παρουσιάζει ὀνομαστί τάς ἐπί τῶν ὅρων τούτων ἀντιλήψεις τῶν ἀρχαίων καί τῶν νεωτέρων μεγάλων Φιλοσόφων διά νά τονίσῃ ὅτι οὐδείς ἐξ αὐτῶν συνεσχέτισεν ὀρθῶς τήν ἔννοιαν τῆς «ὑποστάσεως» πρός τήν ἔννοιαν τοῦ «προσώπου», μηδέ τῶν ἐκπροσώπων τῆς Δυτικῆς Θεολογίας ἐξαιρουμένων, ὡς στενῶς συνεσχέτισαν τάς ἐννοίας τῶν δύο τούτων ὅρων μόνον οἱ Ἕλληνες Πατέρες τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας.

Ὁ συγγραφεύς προχωρεῖ περαιτέρω εἰς τήν ἐξέτασιν τῆς θεολογικῆς ἐννοίας τῆς «ὑποστάσεως», ὡς διετύπωσαν αὐτήν οἱ Καπαδόκαι Πατέρες καί μετ’ αὐτούς Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνός καί Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς, εἰς τήν ὑπ’ αὐτῶν ἀντιμετώπισιν τῶν μεγάλων πλανῶν τῶν ἀντιτριαδικῶν αἱρετικῶν τῆς Ἐκκλησίας. Οὕτω καταλήγει εἰς τήν διαπίστωσιν, ὅτι ἡ ὑπόστασις τοῦ ἀνθρώπου ἀπώλεσε διά τοῦ προπατορικοῦ ἁμαρτήματος τήν φυσικήν της συγκρότησιν, καθότι ἡ προσωπική αὐτῆς ἐλευθερία ἐνεπλάκη μέ τήν δύναμιν τοῦ κακοῦ καί ἀπεδυναμώθη ἡ εἰκών τοῦ προσώπου αὐτῆς, ὥστε νά χάσῃ τήν ἄλλως φυσικήν κοινωνίαν αὐτῆς μετά τοῦ δημιουργήσαντος αὐτήν τήν Θεοῦ καί νά ὑποστῇ οὕτω τόν φυσικόν καί τόν πνευματικόν αὐτῆς θάνατον. Ἀπ’ αὐτοῦ λυτροῦται ὁ Χριστιανός ἀναγεννώμενος διά τῆς πίστεως εἰς τόν Σωτῆρα Ἰησοῦν Χριστόν καί καθιστάμενος μέλος τοῦ σώματος τῆς Ἐκκλησίας διά τοῦ Βαπτίσματος τελειοῦται πνευματικῶς διά τῆς κατά Χριστόν ζωῆς του μέχρι τῆς κατά χάριν θεώσεώς του, ὅτε καί ἐπανακτᾷ τό ἀρχέγονον κάλλος τοῦ θεοθέντος προσώπου του.

Εἰς τό Δ΄ μέρος (σελ. 115-244) ἐξετάζεται «Ἡ ἐμπειρία καί ἡ ὁρολογία τοῦ προσώπου». Ὁ συγγραφεύς ἀντιλαμβάνεται τήν ἐμπειρία ταύτην ὡς τήν συνέπειαν τῆς προσωπικῆς πίστεως τῶν Πατέρων καί τῶν νηπτικῶν θεολόγων τῆς Ἐκκλησίας τοῦ Χριστοῦ εἰς ὅσα διδάσκουν περί τῶν τριῶν προσώπων τοῦ μόνου ἀληθινοῦ Θεοῦ καί περί τοῦ ἀνθρωπίνου προσώπου. Μέ ἄλλους λόγους, τήν ἐμπειρίαν ταύτην νοοῦν «ὡς τήν ὑπ’ αὐτῶν τῶν ἰδίων βίωσιν τοῦ «Προσώπου». Οὗτοι χρησιμοποιοῦν τούς διαφόρους θεολογικούς ὅρους, τῶν ὁποίων ἡ ἔννοια προσλαμβάνει καί τόν ἐκ τῆς προσωπικῆς ἐμπειρίας βιωματικόν αὐτῆς χαρακτῆρα, εἰδικώτερον πρός ἀντιμετώπισιν τῆς ἐπί τοῦ προκειμένου πλάνης τῶν αἱρετικῶν. Παρά ταῦτα οἱ ἐν λόγῳ Πατέρες ἀνεγνώριζον τήν ἀδυναμίαν τῶν ὑπ’ αὐτῶν χρησιμοποιουμένων ὅρων.

Ἀξία ὑπογραμμίσεως ἐνταῦθα εἶναι ἡ πληρότης τῶν ὑπό τοῦ συγγραφέως ἐπιστρατευομένων γνώσεών του, ὡς καί ἡ λεπτή ὅσον καί ἐπιτυχής ἀξιολόγησις τῶν ἀντιλήψεων πάντων τῶν Ἑλλήνων Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας, πρός διασάφισιν καί ἁπλουστέραν διατύπωσιν τῆς περί «Προσώπου» διδασκαλίας των.

Εἰς τό Ε΄ μέρος (σελ. 245-285) προβάλλονται «Οἱ Ἅγιοι ὡς φορεῖς τῆς θείας Ἀποκαλύψεως». Ὁ συγγραφεύς δηλαδή παρουσιάζει ὅλους τούς Ἁγίους τῆς Ἐκκλησίας ὡς τούς πραγματικούς φορεῖς συνόλου τῶν ὑπερφυσικῶν ἱστορικῶν ἀποκαλύψεων τοῦ Θεοῦ χάριν πάντων τῶν ἀνθρώπων. Διά αὐτῶν τῶν ἀποκαλύψεων οἱ ἴδιοι ὄχι μόνον ἐθεώθησαν κατά χάριν Θεοῦ, ἀλλά καί αὐτά τά τίμια λείψανα αὐτῶν ἡγιάσθησαν, ὥστε διά τῶν πολλῶν θείων χαρισμάτων καί τῶν θαυμάτων των νά παρέχουν τήν ἀσφαλεστέραν μαρτυρίαν τῆς προσωπικῆς θεώσεώς των.

Εἰς τό ΣΤ΄ μέρος (σελ. 287-378) ἐξετάζεται «Τό ἦθος τῆς ἐλευθερίας καί ἡ ἐλευθερία τοῦ ἤθους». Ὁ συγγραφεύς δηλαδή προσπαθεῖ νά προσδιορίσῃ, κατά τούς Ἕλληνας Πατέρας τῆς Ἐκκλησίας, τήν ἔννοιαν τῆς πραγματικῆς ἐλευθερίας τῶν ἀνθρώπων, ἡ ὁποία διασφαλίζει αὐτούς ἀπό τήν ἀναρχίαν καί ἀπό τήν αὐτοπροαίρετον ὑποδούλωσιν εἰς ἄλλην ὑπερτέραν δύναμιν. Ἀρχικῶς γίνεται λόγος περί τῆς θεολογικῆς θεωρήσεως τῆς ἐλευθερίας καί δή περί τῶν πέντε ὄψεών της. Ἤτοι τῆς σχετικότητός της, τῶν παραγόντων οἱ ὁποῖοι προκαλοῦν τήν ἔκφρασίν της, τῆς λειτουργίας της, τῆς δι’ αὐτοῦ διαπράξεως τοῦ κακοῦ, καί τῆς δι’ αὐτοῦ πνευματικῆς πτώσεως τῶν ἀνθρώπων τῶν δύο θελημάτων της, τοῦ φυσικοῦ καί τοῦ γνωμικοῦ. Ἐν συνεχείᾳ παρουσιάζεται ἡ διδασκαλία τῶν Ἑλλήνων Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας ἐπί τῆς σχέσεως τῆς προσωπικῆς ἐλευθερίας ἑκάστου πρός τήν ἁμαρτίαν καί τόν μετ’ αὐτῆς ἀλληλένδετον πνευματικόν θάνατον (Δαμασκηνός, Γρηγόριος Παλαμᾶς), καί περί τῆς δυνατότητος ὑπερβάσεως δι’ αὐτῆς τοῦ πνευματικοῦ θανάτου καί τῆς ἐλευθέρας ἐν Χριστῷ ζωῆς. Ὁ συγγραφεύς συμπληρώνει τήν προσπάθειά του ταύτην διά τῆς ἀναφορᾶς του εἰς τήν λειτουργίαν τοῦ νοῦ τῶν Χριστιανῶν, τόν ὁποῖον ἀντιλαμβάνεται ὡς τόν ὀφθαλμόν τῆς ψυχῆς τοῦ κάθε ἀνθρώπου, οἱ ὁποῖοι θέλουν νά ἐλευθερωθοῦν ἀπό τά πάθη τῆς ἁμαρτίας, νά ὑποδουλωθοῦν αὐτοβούλως, ὡς διδάσκει ὁ Ἀπόστολος Παῦλος (ἐπιστολαί πρός Ρωμαίους 6, 18-22), εἰς τό ὑπέρ τῶν ἀνθρώπων θέλημα τοῦ Θεοῦ. Ἐνταῦθα ὁ συγγραφεύς παρουσιάζει τά ὅσα διδάσκει σχετικῶς εἷς ἀναχωρητής ὁ Ἀββᾶς Ἠσαΐας (Φιλοκαλία).

Εἰς τήν τελευταίαν παράγραφον τοῦ μέρους τούτου (σελ. 332-377) ὁ συγ. παρουσιάζει τό θεολογικόν ἐκεῖνο φαινόμενον τῆς κατά Χριστόν μωρίας (σαλότητος), τό ὁποῖον βασίζεται εἰς τούς λόγους τοῦ Ἀποστόλου Παύλου· «Ἡμεῖς μωροί διά Χριστόν...» (Ι Κορ. 4, 10. Πρβλ. καί στίχ. 1, 18-23). Ὡς γνωστόν, τό φαινόμενον τοῦτο τῆς κατά Χριστόν Σαλότητος ἀνεπτύχθη ἀπό μίαν τάξιν περιοδευόντων ἀσκητῶν, οἱ ὁποῖοι διά τῆς αὐστηρᾶς ἐγκρατείας των προεκάλουν τόν σεβασμόν καί τήν τιμήν τῶν Χριστιανῶν τῶν πόλεων. Ἀμφότερα ταῦτα ἠνόχλουν τούς περιοδεύοντας τούτους ἀσκητάς, διότι ἐξελάμβανον τόν σεβασμόν καί κάθε τιμήν πρός τό πρόσωπόν των ὡς πράγματα ἀντιβαίνοντα πρός τό ἰδεῶδες τῆς ἄκρας ἐγκρατείας καί ταπεινώσεώς των. Διά τοῦτο καί προσποιούμενοι παρουσίαζον τούς ἑαυτούς των εἰς τόν κόσμον ὡς μωρούς, ἀνισορρόπους καί ἀκολάστους ἀκόμη. Τά ὅσα ἐκτίθενται ἐνταῦθα βασίζονται εἰς τόν βίον τοῦ ἀναχωρητοῦ τοῦ 6ου μ.Χ. αἰῶνος Ἁγίου Συμεών τοῦ Σύρου, τόν ὁποῖον συνέταξεν ὁ ἐπίσκοπος Νεαπόλεως τῆς Κύπρου Λεόντιος (5ος ἤ 9ος αἰών).

Ὁ συγγραφεύς τοῦ παρόντος βιβλίου ἐξετάζει τό φαινόμενον τοῦτο ἐν σχέσει πρός τήν πνευματικήν ἐλευθερίαν τῶν ἐν λόγῳ ἀναχωρητῶν, ὡς βίωση ἀφ’ ἑνός τῆς διά τῆς ἐγκρατείας των ἀπαλλαγῆς αὐτῶν ἀπό τῆς ἁμαρτίας καί ἀφ’ ἑτέρου ὡς ἄμεσον βίωσιν τῆς ἐπ’ αὐτῶν ἐπενεργείας τῆς χάριτος τοῦ Θεοῦ. Ἀναφέρεται ἐπίσης εἰς τά αἴτια τῆς ἐμφανίσεως τοῦ φαινομένου τούτου, εἰς τήν πρός ἐγκράτειαν κλῆσιν τῶν ἀναχωρητῶν τούτων ἀπό τόν Θεόν εἰς τήν ἀπάθειαν αὐτῶν ἔναντι καί τῶν ἰσχυροτέρων πειρασμῶν τῆς καθ’ ἡμέραν ζωῆς, εἰς τήν ἁγιότητα, τόν ἄνωθεν φωτισμόν εἰς τήν πορείαν τῆς ζωῆς καί τῆς δράσεώς των, τέλος εἰς τήν κατά χάριν Θεοῦ Θέωσιν. Κατά τόν συγγραφέα, οὗτοι ἤσκουν ἔξοχον λειτούργημα τῆς Ἐκκλησίας τοῦ Χριστοῦ πρός σωτηρίαν πολλῶν Χριστιανῶν, τό λειτούργημα τῆς ἀπαθείας ἔναντι τῶν πειρασμῶν τῆς σαρκός, τοῦ ἐλευθεροῦντος πάντα ἄνθρωπον θείου ἔρωτος καί τῆς ἀγάπης πρός πάντας. Τό λειτούργημα τοῦτο παρεῖχεν εἰς τούς ἀσκοῦντας αὐτό τήν «θεοπτίαν» ὡς τήν ὑπερτάτην πρός αὐτούς εὐλογίαν τοῦ Θεοῦ.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ:

Ὡς προελέχθη, τό παρόν βιβλίον ἀναφέρεται εἰς κατ’ ἐξοχήν δύσκολον θεολογικόν θέμα. Ἡ ὅλη διαπραγμάτευσίς του γίνεται ἀπ’ ἀρχῆς μέχρι τέλους εἰς ὑψηλόν πράγματι θεολογικόν ἐπίπεδον. Ἀπό τῆς καθαρᾶς θεολογικῆς βάσεώς του ταύτης ἀνιχνεύει ὁ σεβασμιώτατος συγγραφεύς του τήν καθόλου ἀνάπτυξίν του εἰς τά πλαίσια τῆς ἑνιαίας ἱστορικῆς ὀρθοδόξου ἐκκλησιαστικῆς παραδόσεως. Ἐκτός τοῦ αὐστηροῦ θεολογικοῦ χαρακτῆρος τοῦ θέματος καί τῆς διαπραγματεύσεώς του, αὕτη παρουσιάζει καί πρωτοτυπίαν καί ἐπιστημονικήν μέθοδον.

Εἶναι ἀληθές ὅτι πολλαί θέσεις τοῦ συγγραφέως προκαλοῦν διάφορα ἐρωτήματα καί τινας ἐπιφυλάξεις, πλήν ὅμως ἀμφότερα ταῦτα ἀνοίγουν νέα πεδία περαιτέρω ἐρεύνης τῶν συγκεκριμένων θέσεων τοῦ συγγραφέως.

Ἐπί τούτοις ἐπιτρέπεται νά λεχθῆ ὅτι ὁ συγγραφεύς χρησιμοποιεῖ λίαν ἐπιτυχῶς, μέ ἄνεσιν, σαφήνειαν καί συνέπειαν τήν δημοτικήν γλῶσσαν ἐπί ἑνός ὑψηλοῦ θεολογικοῦ θέματος, τοῦ ὁποίου ἡ παραδοσιακή φρασεολογία καί ὁρολογία δέν χάνει ποσῶς τάς θεολογικάς ἀποχρώσεις τοῦ ἑκάστοτε νοήματός της. Παρά ταῦτα γίνεται χρῆσις τῶν ἐν συνεχείᾳ παρατιθεμένων ἀδοκίμων λέξεων ἤ ἐκφράσεων, αἱ ὁποῖαι θέλω νά πιστεύω ὅτι μαρτυροῦν τήν πρόθεσιν τοῦ συγγραφέως νά γίνῃ περισσότερον σαφής. Αὗται εἶναι «Ἀληθινότητα» (σελ. 106 καί 317), «ἐγκεφαλική γνώση» (σελ. 63), «ἐλευθερωτική» (σελ. 63), «ἰδεολογοποιοῦμε» (σελ. 87), «ἀμεριμνία» (σελ. 92 καί 112), «κτιστότητα» (σελ. 100), «ὀντικόν» (σελ. 128), «ὑπαρκτικό πρόβλημα» (σελ. 129), «κοσμομέριμνα, ἀνθρωπομέριμνα» (σελ. 129), «ὀντισμός» (σελ. 131), «ἀγνωστικιστικά πλαίσια» (σελ. 132), «ἐρωτηματοθεσία» (σελ. 133), «ἀπροϋπόθετα» (σελ. 170) καί «θανατοκεντρικοί» (σελ. 314).

Διά ταῦτα ἡ καθ’ ἡμᾶς Εἰσηγητική Ἐπιτροπή κρίσεως τῶν ὑποβληθέντων βιβλίων πρός ἀπονομήν τοῦ βραβείου τοῦ Πανελληνίου Ἱεροῦ Ἱδρύματος τῆς Εὐαγγελιστρίας Τήνου, ἡ ὁρισθεῖσα ὑπό τῆς Γ΄ Τάξεως τῶν Ἠθικῶν καί Πολιτικῶν Ἐπιστημῶν κατά τήν Συνεδρίαν αὐτῆς τῆς 31ης παρελθόντος Ἰανουαρίου, θεωρεῖ καί τό βιβλίον τοῦτο ἄξιον προσοχῆς καί βραβεύσεως. Προκρίνει δέ διά τό ἐν λόγῳ βραβεῖον τό ὑπό τόν τίτλον «Τό πρόσωπο στήν Ὀρθόδοξη Παράδοση» τοῦ νῦν Μητροπολίτου Ναυπάκτου καί Ἁγίου Βλασίου, Κυρίου Ἱεροθέου Σ. Βλάχου, διά τόν κατ’ ἐξοχήν θεολογικόν χαρακτῆρα τοῦ θέματός του, ὡς καί διά τήν ὑψηλήν στάθμην τῆς θεολογικῆς διαρπαγματεύσεως αὐτοῦ.

Ἐν Ἀθήναις 5 Μαρτίου 1996
Τά Μέλη τῆς Εἰσηγητικῆς Ἐπιτροπῆς