Ἡ διακονία μου στήν Ἱερά Ἀρχιεπισκοπή Ἀθηνῶν (1987-1995)

Στόν Μακαριστό Ἀρχιεπίσκοπο Ἀθηνῶν καί πάσης Ἑλλάδος
κυρό Σεραφείμ
πού μοῦ ἔδειξε μεγάλη ἐμπιστοσύνη καί ἀρρενωπή ἀγάπη

 

Περιεχόμενα

Πρόλογος 

1. Ἡ μετάθεσή μου στήν Ἀρχιεπισκοπή Ἀθηνῶν 

2. Τό ἔργο μου ὡς Ἱεροκήρυκος 

α) Λειτουργίες – κηρύγματα 
β) Ὁμιλίες – διαλέξεις – φροντιστήρια Κατηχητῶν 
γ) Ἑβδομαδιαῖες Ὁμιλίες 
δ) Ἐξομολόγηση 
ε) Ἐκπροσώπηση τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Ἀθηνῶν 
στ) Συμμετοχή σέ Συνέδρια 

3. Τό ἔργο μου ὡς Διευθυντοῦ Νεότητος 

α) Γραφεῖο τῆς Διευθύνσεως Νεότητος(διοργάνωση-διορισμοί Κατηχητῶν) 
β) Δραστηριότητα μεταξύ τῶν κατηχητῶν 
γ) Σεμινάρια Κατηχητῶν καί Ἡμερίδες 
δ) Διοργάνωση ἀθλητικῶν ἐκδηλώσεων 
ε) Ὑλικό γιά μαθήματα καί ἑορτές 
στ) Περιοδικό «Σημειωματάριο» 
ζ) Ἐκδρομές 
η) Τό γενικό ἔργο 

4. Τό ἔργο μου ὡς μέλους τοῦ Ἱδρύματος Νεότητος τῆς Ἱερᾶς Ἀρχιεπισκοπῆς Ἀθηνῶν 

α) Συνεδριάσεις Συμβουλίων 
β) Ἐπισκέψεις σέ Νεανικά Κέντρα – διοργανώσεις ἐκδηλώσεων 

5. Ἐκπροσώπηση τοῦ Ἀρχιεπισκόπου καί τῆς Ἱερᾶς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας σέ διάφορα Συμβούλια 

–Ἐθνική Ἐπιτροπή κατά τοῦ AIDS 
–Ὀργανισμός κατά τῶν Ναρκωτικῶν (ΟΚΑΝΑ) 
–Κέντρο Ἐλέγχου Εἰδικῶν Λοιμώξεων (ΚΕΕΛ) 
–Ἐθνικό Συμβούλιο Ραδιοτηλεόρασης 
–Διακομματική Ἐπιτροπή τῆς Βουλῆς γιά τό Δημογραφικό πρόβλημα 
–Ἐπιτροπή τοῦ Ὑπουργείου Ὑγείας καί Πρόνοιας γιά τόν ἑορτασμό τοῦ Διεθνοῦς Ἔτους τῆς Οἰκογενείας κατά τό ἔτος 1994 
–Συντονιστική Ἐπιτροπή στήν Ἱερά Ἀρχιεπισκοπή Ἀθηνῶν γιά τήν ἀντιμετώπιση τῶν ναρκωτικῶν καί τοῦ AIDS

6. Μέλος καί παραγωγός τοῦ Ραδιοφωνικοῦ Σταθμοῦ τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος

7. Ἀρθρογράφος στήν Ἐφημερίδα τῆς Ἐκκλησίας «Ἐκκλησιαστική Ἀλήθεια»

8. Συγγραφή βιβλίων 

9. Εἰσηγήσεις ἐκτός Ἀθηνῶν καί ἐκτός Ἑλλάδος 

10. Στήν Ἱερά Μητρόπολη Θηβῶν καί Λεβαδείας 

11. Ἀποστολή στόν Λίβανο 

12. Ἐπικοινωνία μέ τόν Ἀρχιεπίσκοπο Ἀθηνῶν κυρό Σεραφείμ 

α) Ἐγκύκλιοι 
β) Περιστατικά 
γ) Ἐκλογή στό τριπρόσωπο γιά τήν Μητρόπολη Ζακύνθου 
δ) Ἐκλογή στήν Μητρόπολη Ναυπάκτου 

Ἐπίλογος 

 

Πρόλογος

Ἕνα σημαντικό μέρος τῆς ἱερατικῆς μου ζωῆς ἔχει καθορισθῆ ἀπό τήν διακονία μου στήν Ἱερά Ἀρχιεπικαθορισθῆ Ἀρχιεπισκοπή Ἀθηνῶν, στήν ὁποία ὑπηρέτησα ὡς Ἱεροκήρυξ σκοπή καί Διευθυντής Νεότητος, μεταξύ τῶν ἐτῶν 1987-1995, ὁπότε καί ἐκλέχτηκα Μητροπολίτης Ναυπάκτου καί Ἁγίου Βλασίου. Σέ διάφορα κείμενά μου καί ἰδίως στούς δύο τόμους τῶν βιβλίων μου μέ τίτλο Παρεμβάσεις στήν σύγχρονη κοινωνία τόμ. Α΄ καί τόμ. Β΄, φαίνεται ἕνα μέρος αὐτῆς τῆς διακονίας.

Μέ τό παρόν κείμενο θά προσπαθήσω νά ἀναλύσω περισσότερο τό ἔργο τό ὁποῖο ἐπιτελέσθηκε μέ τήν ἀγάπη καί τήν ἐλευθερία τοῦ τότε Ἀρχιεπισκόπου Ἀθηνῶν καί Πάσης Ἑλλάδος κυροῦ Σεραφείμ, τοῦ ἀπό Ἰωαννίνων.

1. Ἡ μετάθεσή μου στήν Ἀρχιεπισκοπή Ἀθηνῶν

Τόν Ἀρχιεπίσκοπο Σεραφείμ τόν γνώριζα ἀπό τά Ἰωάννινα καί μάλιστα ἀπό τήν ἡμέρα τῆς ἐνθρονίσεώς του. Κατεστάθη Μητροπολίτης Ἰωαννίνων ἀρχές τοῦ 1958 ἀπό Μητροπολίτης Ἄρτης. Ἤμουν τότε μαθητής β΄ Γυμνασίου. Τόν ὑποδεχθήκαμε μέ πολύ ἐνθουσιασμό ὡς παιδιά τοῦ Κατηχητικοῦ Σχολείου. Χαιρόμουν νά παρευρίσκομαι σέ Λειτουργίες πού τελοῦσε, διότι ἦταν καλλίφωνος καί μεγαλοπρεπής. Συνήθως βρισκόμουν στό ἀναλόγιο τοῦ Μητροπολιτικοῦ Ναοῦ Ἰωαννίνων καί πολλές φορές κρατοῦσα τά βιβλία γιά νά διαβάση ἤ νά ψάλη, διότι ἦταν κάτοχος καί τῆς βυζαντινῆς μουσικῆς καί εἶχε θαυμάσια φωνή.

Ἀργότερα ὡς φοιτητής τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς Θεσσαλονίκης ὅταν ἐπισκεπτόμουν τήν γενέτειρά μου τά Ἰωάννινα, πάντοτε προσπαθοῦσα νά ἔρχομαι σέ ἐπικοινωνία μαζί του. Ἡ ἐπικοινωνία μαζί του ἦταν θερμή, μοῦ ἔδειχνε ἀγάπη καί ἐκδήλωνε τό ἐνδιαφέρον του, ἀλλά εἶχε καί μιά διστακτικότητα, διότι εἶχα Πνευματικό Πατέρα τόν Ἱεροκήρυκα τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ἀρχιμ. Σεβαστιανό Οἰκονομίδη, πού ἀνῆκε στήν ἀδελφότητα τοῦ Σωτῆρος καί ἀργότερα ἔγινε Μητροπολίτης Δρυϊνουπόλεως, Πωγωνιανῆς καί Κονίτσης.

Δέν μοῦ ἔκανε ποτέ πρόταση γιά νά μέ χειροτονήση στά Ἰωάννινα, τήν ὁποία μοῦ ἔκανε ὁ τότε Μητροπολίτης Ἐδέσσης, Πέλλης καί Ἀλμωπίας Καλλίνικος, ὅταν τόν ἐπισκέφθηκα στήν Ἔδεσσα, τόν ὁποῖο ἐγνώριζα ἀπό
τότε πού ἦταν Πρωτοσύγκελλος στήν Ἱερά Μητρόπολη Αἰτωλίας καί Ἀκαρνανίας, ἀφοῦ τελείωσα τό Γυμνάσιο στό Ἀγρίνιο. Ὁ Ἐδέσσης Καλλίνικος προκειμένου νά μέ χειροτονήση ζήτησε τήν ἄδεια ἀπό τόν Σεραφείμ πού ἐκεῖνος τοῦ τήν ἔδωσε γραπτῶς. Ὅμως, φαίνεται ὅτι εἶχε κάποια στενοχώρια, διότι δέν ἔμεινα κοντά του γιά νά χειροτονηθῶ Κληρικός ἀπό αὐτόν στά Ἰωάννινα. Τό κρατοῦσε μέσα του, ἄν καί ἐγώ δέν εἶχα κάποιον δισταγμό ἀπέναντί του, οὔτε ἔφυγα ἀπό τά Ἰωάννινα, ἐπειδή εἶχα κάποια δυσκολία γιά τό πρόσωπό του.

Ὅταν ἐκοιμήθη ὁ Γέροντάς μου Μητροπολίτης Καλλίνικος πολλοί Χριστιανοί ἀπό τήν Μητρόπολη Ἐδέσσης, Πέλλης καί Ἀλμωπίας, ἀλλά καί ἀπό τά Ἰωάννινα τόν παρακαλοῦσαν νά μέ προτείνη νά χειροτονηθῶ Μητροπολίτης στήν Ἔδεσσα. Τότε ἐκεῖνος ἐξέφρασε τό παράπονό του ὅτι δῆθεν τόν περιφρόνησα καί δέν θέλησα νά χειροτονηθῶ στά Ἰωάννινα, ἄν καί ποτέ δέν μοῦ τό εἶχε προτείνει. Κατά τήν ἐκλογή γιά τήν ἀνάδειξη Μητροπολίτου Ἐδέσσης, Πέλλης καί Ἀλμωπίας ψηφίστηκα ἀπό τούς Ἀρχιερεῖς δεύτερος στό τριπρόσωπο. Μάλιστα δέ τήν ἡμέρα τῆς χειροτονίας τοῦ ἐκλεγέντος Μητροπολίτου Ἐδέσσης, Πέλλης καί Ἀλμωπίας Χρυσοστόμου, ἐνῶ τόν ἀναμέναμε στήν εἴσοδο τοῦ Ἱεροῦ Μητροπολιτικοῦ Ναοῦ, ὁ Ἀρχιεπίσκοπος στράφηκε σέ μένα καί δείχνοντας τόν ἐψηφισμένο Μητροπολίτη Ἐδέσσης μοῦ εἶπε: «Ἐσύ θά ἤσουν στήν θέση του, ἐάν, ἐάν...!!». Τότε τόν ρώτησα: «Τί σημαίνει, Μακαριώτατε τό "ἐάν";», καί ἐκεῖνος ἀπάντησε: «Δέν εἶναι τῆς ὥρας». Ἐπρόκειτο γιά τό παράπονό του, τό ὁποῖο ἀνέφερα προηγουμένως.

Ἔλαβα τό θάρρος καί τοῦ ἀπέστειλα ἐπιστολή γιά νά τοῦ πῶ ὅτι ἐγώ οὐδέποτε εἶχα πρόβλημα μέ τό πρόσωπό του καί ὅτι χειροτονήθηκα Κληρικός στήν Ἔδεσσα, διότι εἶχα ἔντονη πρόσκληση ἀπό τόν Καλλίνικο. Δέν μοῦ ἀπήντησε στό γράμμα αὐτό. Ὅταν, ὅμως, τόν ἔβλεπα, τόν χαιρετοῦσα μέ σεβασμό καί εὐγένεια.

Ὅταν διεπίστωσα ὅτι ὁ νέος Μητροπολίτης Ἐδέσσης κυρός Χρυσόστομος δέν μέ ἤθελε στήν Ἱερά Μητρόπολη Ἐδέσσης, ὅπου ὑπηρετοῦσα, μάλιστα δέ μοῦ ἔστειλε καί μία ἐπιστολή, ἡ ὁποία κατέληγε ὅτι εἶμαι «ἀνεπιθύμητος» καί «ἐπιζήμιος γιά τόν τόπο», ἀφοῦ τοῦ ἀπήντησα σχετικῶς, ἀποφάσισα μέ τήν συμβουλή τοῦ μακαριστοῦ Ἀρχιμ. π. Ἐπιφανίου Θεοδωροπούλου νά ἀποχωρήσω ἀπό τήν Ἱερά Μητρόπολη Ἐδέσσης, Πέλλης καί Ἀλμωπίας.

Βεβαίως, προηγουμένως μέ ἐπιστολή μου ἀπήντησα στόν Μητροπολίτη Χρυσόστομο καί ἀνέτρεψα τά ὅσα ἐκεῖνος ἔγραφε, ἀλλά συγχρόνως ζήτησα ἕνα μήνα ἄδεια προκειμένου νά ἀναζητήσω ἄλλη Ἱερά Μητρόπολη. Αὐτό τό ἔκανα διότι ὁ ἀείμνηστος Γέροντάς μου Μητροπολίτης Ἐδέσσης, Πέλλης καί Ἀλμωπίας κυρός Καλλίνικος κατά τήν διάρκεια τῆς ἀσθενείας του μοῦ εἶχε δώσει σαφῆ ἐντολή: «Ἄν ὁ διάδοχός μου δέν σέ θέλη, τότε νά πάρης τήν εὐχή του καί νά φύγης. Δέν θέλω νά καθίσης ἐκεῖ καί νά ἀντιμάχεσαι μέ τόν Μητροπολίτη». Αὐτό δείχνει τό ἐκκλησιαστικό φρόνημά του.

Μετά ἀπό αὐτό τό περιστατικό ἀναζήτησα Ἱερά Μητρόπολη προκειμένου νά μετατεθῶ ὡς Ἱεροκήρυκας. Ὑπῆρχαν τρεῖς Μητροπολίτες οἱ ὁποῖοι ἤθελαν νά μέ προσλάβουν στήν Μητρόπολή τους, ἤτοι ὁ Μητροπολίτης Ἰωαννίνων Θεόκλητος, ὁ Μητροπολίτης Νεαπόλεως Διονύσιος καί ὁ Μητροπολίτης Δημητριάδος Χριστόδουλος. Ὅμως, ὁ π. Ἐπιφάνιος Θεοδωρόπουλος, τόν ὁποῖον συμβουλευόμουν ὡς ἐπιστήθιο φίλο τοῦ μακαριστοῦ Γέροντός μου, μοῦ εἶπε ὅτι πρέπει νά ζητήσω νά ἔρθω στήν Ἱερά Ἀρχιεπισκοπή Ἀθηνῶν. Τό σκεπτικό του ἦταν: «Θά ἔχης προβλήματα ὅπου θά πᾶς, γιατί κάθε Μητροπολίτης ἔχει ἕνα περιβάλλον ἀπό ἀγάμους Κληρικούς καί θά συναντήσης τόν ἀνταγωνισμό. Ἐνῶ στήν Ἱερά Ἀρχιεπισκοπή θά ὑπάρχη εὐρύ πεδίο δράσεως καί ἀνοικτός χῶρος γιά ἐργασία».

Ἐκείνη τήν ἐποχή μέ βοήθησε ἀποτελεσματικά ὁ Μητροπολίτης Θηβῶν καί Λεβαδείας Ἱερώνυμος. Ὑπέβαλα αἴτηση στήν Ἱερά Ἀρχιεπισκοπή Ἀθηνῶν καί συγχρόνως ἀνεζήτησα νά συναντήσω τόν Μακαριώτατο Ἀρχιεπίσκοπο Σεραφείμ. Ὅμως, τήν περίοδο ἐκείνη – Φεβρουάριο ἕως Μάρτιο 1987– ὑπῆρξε μεγάλη σύγκρουση μεταξύ Ἐκκλησίας καί Πολιτείας λόγῳ τοῦ ὅτι ὁ τότε Ὑπουργός Παιδείας καί Θρησκευμάτων Ἀντώνης Τρίτσης ἤθελε νά ἀφαρπάξη τήν ἐκκλησιαστική περιουσία καί ὁ Ἀρχιεπίσκοπος δέν ἤθελε νά ἀσχοληθῆ μέ τό θέμα μου. Ὁ Ἀρχιεπίσκοπος εἶπε στόν Μητροπολίτη Θηβῶν καί Λεβαδείας Ἱερώνυμο πού παρενέβη νά μέ προσλάβη ἐκεῖνος στήν Μητρόπολή του γιά ἕνα μικρό χρονικό διάστημα καί ὕστερα θά μέ ἀποσποῦσε στήν Ἱερά Ἀρχιεπισκοπή.

Ἔτσι, ἀπό τόν Μάρτιο τοῦ 1987 ἕως τόν Νοέμβριο τοῦ ἰδίου ἔτους διετέλεσα Ἱεροκήρυξ τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Θηβῶν καί Λεβαδείας καί ἀπό τίς 4-11-1987 ἀνέλαβα τήν Α΄ κενή τακτική θέση Ἱεροκήρυκος τῆς Ἱερᾶς Ἀρχιεπισκοπῆς Ἀθηνῶν μέ πρόταση τοῦ Ἀρχιεπισκόπου καί ἀπόφαση τῆς Ἱερᾶς Συνόδου.

Ἀμέσως μετά τήν μετάθεσή μου στήν Ἱερά Ἀρχιεπισκοπή Ἀθηνῶν ζήτησα νά συναντήσω τόν Μακαριώτατο Ἀρχιεπίσκοπο Ἀθηνῶν καί Πάσης Ἑλλάδος Σεραφείμ γιά νά τόν εὐχαριστήσω καί νά λάβω τήν εὐλογία του προκειμένου νά ἀρχίσω τό ἔργο τοῦ Ἱεροκήρυκος. Ἐξέθεσε τό παράπονό του, ἐπειδή δέν χειροτονήθηκα Κληρικός ἀπό ἐκεῖνον στά Ἰωάννινα, καί τοῦ ἀπήντησα ὅτι αὐτό ἔγινε ἀπό συγκυρία καί δέν ὀφειλόταν στό πρόσωπό του.

Ὁ μακαριστός Σεραφείμ ἦταν εἰλικρινής καί ντόμπρος ἄνθρωπος, δηλαδή δέν ἦταν ὑποκριτής. Ὅταν ἄκουσε ὅσα τοῦ ἀνέφερα, εἶπε: «Καλά, ρέ! ἄρχισε ἐδῶ τό ἔργο σου. Καί κοίταξε νά δῆς, μή κάνεις τίποτε συνωμοτικά πράγματα καί νά μήν εἶσαι "ζωή-φιο"!». Αὐτό τό εἶπε γιατί ἦταν ἀντίθετος μέ τό ἔργο τῶν Χριστιανικῶν Ὀργανώσεων, τῆς Ἀδελφότητος Ζωῆς, τά δέ μέλη τῆς Ζωῆς τά ἔλεγε «ζωή-φια». Τοῦ ἀπάντησα: «Μακαριώτατε, διαβάζω Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας καί νομίζω ὅτι, ἔχω ἐκκλησιαστικό φρόνημα τό ὁποῖο θά διαπιστώσετε».

Μέ τήν μεταθεσή μου στήν Ἀρχιεπισκοπή Ἀθηνῶν ἄρχισε ἕνα νέο κεφάλαιο στήν ἐκκλησιαστική μου διακονία, πού εἶχε πολύ ἐνδιαφέροντα στοιχεῖα καί μοῦ προσέδωσε πολύ μεγάλη πείρα. 

2. Τό ἔργο μου ὡς Ἱεροκήρυκος

Ὁ Ἱεροκήρυξ στήν Ἱερά Ἀρχιεπισκοπή Ἀθηνῶν ἔχει ὡς ἔργο, ὅπως καί στίς ἄλλες Ἱερές Μητροπόλεις, νά περιοδεύη τούς Ἱερούς Ναούς, νά λειτουργῆ, νά κηρύττη, νά ἐκπροσωπῆ τόν Ἀρχιεπίσκοπο σέ διάφορες ἐκδηλώσεις καί νά ἀναλαμβάνη ὅποια διακονία τοῦ ἀναθέτουν. Στήν συνέχεια θά παρατεθοῦν μερικά σημεῖα πού ἀφοροῦν τό ἔργο τοῦ Ἱεροκήρυκος, στά ὁποῖα ἀνταποκρινόμουν.

α) Λειτουργίες – κηρύγματα

Ἡ βασική διακονία τοῦ Ἱεροκήρυκος εἶναι νά τελῆ τίς θεῖες Λειτουργίες κάθε Κυριακή καί κάθε μεγάλη ἑορτή σέ διαφόρους Ναούς τῆς Ἱερᾶς Ἀρχιεπισκοπῆς, σύμφωνα μέ πρόγραμμα τό ὁποῖο κατήρτιζε ὁ Γενικός Ἀρχιεφωνα Ἀρχιερατικός Ἐπίτροπος τῆς Ἀρχιεπισκοπῆς Πρωτ. π. Κωνσταντῖνος Ἀνδρουλάκης. Βεβαίως μαζί μέ την θεία Λειτουργία ὁ Ἱεροκήρυξ ὁμιλεῖ ἐπικαίρως.

Συνήθως ἐπειδή σέ ὅλους τούς κεντρικούς Ναούς τῆς Ἱερᾶς Ἀρχιεπισκοπῆς ὑπηρετοῦν Ἐφημέριοι κάτοχοι τοῦ πτυχίου τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς, γι’ αὐτό οἱ Ἱεροκήρυκες ἀποστέλλονταν στούς περιφερειακούς Ναούς τῆς Ἱερᾶς Ἀρχιεπισκοπῆς, ἤτοι στήν Ἁγία Παρασκευή, στόν Προφήτη Ἠλία, στήν περιοχή Βενιζέλου, στά Πατήσια, στό Κυνός Ἄργους, στά Πετράλωνα, στήν Ἠλιούπολη κλπ.

Πολλές φορές λειτουργοῦσα καί ὁμιλοῦσα καί σέ κεντρικούς Ναούς τῆς Ἱερᾶς Ἀρχιεπισκοπῆς. Γιά παράδειγμα, ὁμίλησα κατά τήν ἑορτή τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Ἀθηνῶν κ. Σεραφείμ στόν Μητροπολιτικό Ναό Ἀθηνῶν, κατά τήν ἑορτή τοῦ ἁγίου Διονυσίου Ἀρεοπαγίου Πολιούχου τῆς πόλεως Ἀθηνῶν, σέ ἑορτάζοντες κεντρικούς Ναούς πού χοροστατοῦσε ὁ Μακαριώτατος Ἀρχιεπίσκοπος, στόν ἐπίσημο Ἑσπερινό τῆς ἑορτῆς τοῦ Ἀποστόλου Παύλου στήν Πνύκα κλπ.

Προσπαθοῦσα πάντοτε τό κήρυγμα νά εἶναι ἐπιμελημένο. Ἐπίσης, φρόντιζα, ἡ χρονική διάρκειά του νά περιορίζεται στά δέκα (10΄) λεπτά καί τό περιεχόμενό του νά εἶναι ἐκκλησιαστικό καί θεολογικό καί νά ἀναφέρεται σέ θέματα πού ἀπασχολοῦν τούς Χριστιανούς ὡς πρός τήν πίστη τους καί τήν ζωή τους. Τό βιβλίο τό ὁποῖο ἐξέδωσα μέ τίτλο Τό πολίτευμα τοῦ Σταυροῦ περιλαμβάνει τά κηρύγματα τά ὁποῖα ἔκανα στούς Ναούς τῶν Ἀθηνῶν τό ἔτος 1988-89.

β) Ὁμιλίες – διαλέξεις – φροντιστήρια Κατηχητῶν

Πέρα ἀπό τά εὐχαριστιακά κηρύγματα, ὡς Ἱεροκήρυξ δεχόμουν συνεχεῖς προσκλήσεις ἀπό τούς Ἐφημερίους τῶν Ἱερῶν Ναῶν γιά νά ἀναπτύξω θέματα ἐπίκαιρα στίς Ἐνορίες τους, εἴτε κατά τήν διάρκεια τῶν Κατανυκτικῶν Ἑσπερινῶν, εἴτε σέ ἄλλες εὐκαιρίες τίς ὁποῖες εἶχαν προγραμματίσει. Ἔτσι, τήν ἐποχή ἐκείνη ἐγράφησαν πολλές ὁμιλίες καί διαλέξεις μέ διάφορα θέματα, μοῦ δόθηκαν πολλές εὐκαιρίες νά ἀντιμετωπίσω ζητήματα πού προκαλοῦσαν τό ἐνδιαφέρον τῶν ἀνθρώπων καί στήν συνέχεια ἀπετέλεσαν κεφάλαια σέ βιβλία τά ὁποῖα δημοσιεύθηκαν. 

Ἡ Ἀποστολική Διακονία τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος κάθε ἔτος διοργανώνει Φρονιστήριο ὑποψηφίων Κατηχητῶν μέ διαφόρους ὁμιλητές. Στό πρόγραμμα τῶν ὁμιλητῶν συγκατέλεγαν καί ἐμένα καί ἀνέπτυξα θέματα, ὅπως τά σχετικά μέ τήν δημιουργία τοῦ κόσμου, τόν Τριαδικό Θεό κλπ. Ἐπίσης, ἡ Ἱερά Ἀρχιεπισκοπή διοργάνωνε διαλέξεις γιά τούς φοιτητές, ἰδίως τήν Μεγάλη Σαρακοστή καί συμμετεῖχα μέ ἀνάπτυξη διαφόρων θεμάτων.

Καθ’ ὅλη τήν διάρκεια τῆς Ἱεροκηρυκτικῆς μου διακονίας στήν Ἱερά Ἀρχιεπισκοπή Ἀθηνῶν προσπαθοῦσα νά βοηθῶ ὅλους τούς Ἱερεῖς στό ἔργο τους πρός τούς νέους καί τούς Χριστιανούς, χωρίς νά κάνω δική μου προσωπική ἐργασία. Προσπαθοῦσα ὁ τρόπος μέ τόν ὁποῖο  ἀντιμετώπιζα τά θέματα νά εἶναι σύμφωνος μέ τήν  διδασκαλία τῶν Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας καί κυρίως τήν  διδασκαλία τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ. Πολλοί πού ἄκουγαν τίς ὁμιλίες μου ἔλεγαν ὅτι τελείωσα τήν Θεολογική Σχολή Θεσσαλονίκης καί ὄχι τῶν Ἀθηνῶν, ἀφοῦ φαινόταν ἡ διαφορά μεταξύ τῶν Θεολογικῶν Σχολῶν στόν τρόπο σκέψης.

Ἦταν ἑπόμενο ὅτι οἱ περισσότεροι Κληρικοί θεολόγοι τῆς Ἀρχιεπισκοπῆς εἶχαν τελειώσει τήν Θεολογική Σχολή τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν καί ἐλάχιστοι τήν Θεολογική Σχολή τοῦ Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Αὐτό, βέβαια, εἶχε ὡς συνέπεια νά γνωρίζωνται μεταξύ τους καί νά ἀλληλοβοηθοῦνται, ἐνῶ στήν ἀρχή ἐγώ ἤμουν ἄγνωστος  γι’ αὐτούς.

Πάντως, μέ τίς περιοδεῖες σέ ὅλους σχεδόν τούς Ἱερούς Ναούς τῆς Ἱερᾶς Ἀρχιεπισκοπῆς ὄχι μόνον γνώρισα τό Κέντρο καί τήν Περιφέρεια τῆς Ἀθήνας, ἀλλά ἦλθα σέ ἐπικοινωνία μέ πολλούς Χριστιανούς καί γνώρισα τό ἐκκλησιαστικό τους ἦθος καί τήν ἀγάπη τους στόν Θεό. Πολλοί μέ πλησίαζαν γιά νά ζητήσουν διευκρινίσεις ἀπό τά κηρύγματα καί συνεχιζόταν ἔτσι ἡ ἐπικοινωνία μας. Μέσα στά πλαίσια αὐτά ἐγράφη τό βιβλίο Ψυχική ἀσθένεια καί ὑγεία πού εἶναι ἕνας διάλογος μέ μιά ὁμάδα ἀνθρώπων πού ἔδειξαν ἐνδιαφέρον ἀπό ἕνα κήρυγμα πού ἄκουσαν στόν Ἱερό Ναό.

Ἐπίσης, μοῦ δόθηκε ἡ δυνατότητα νά γνωρίσω τό πολυποίκιλο ἔργο πού γινόταν στούς 150 περίπου Ἐνοριακούς Ναούς τῶν Ἀθηνῶν, ἀνάλογα μέ τά ἰδιαίτερα χαρίσματα τῶν Ἐφημερίων, πού ὑπηρετοῦσαν σέ αὐτούς. Ἔτσι, ἄλλοι Ἐφημέριοι εἶχαν ἀναπτύξει ἔντονη δράση μεταξύ τῶν νέων, ἄλλοι εἶχαν καλλιεργήσει τήν λατρευτική ζωή τῆς Ἐκκλησίας σέ ἔντονο βαθμό, ἄλλοι ἀσχολήθηκαν ἰδιαίτερα μέ τούς γέροντες καί ἵδρυσαν Μονάδες Φροντίδας Γερόντων, ἄλλοι ἐνδιαφέρονταν γιά τήν ἑτοιμασία καί διανομή καθημερινῶν γευμάτων στούς πτωχούς ἀνθρώπους, ἄλλοι ἔδιναν ἰδιαίτερη βαρύτητα στήν αἱμοδοσία, ἄλλοι συνδύαζαν μερικά ἀπό αὐτά.

Αὐτό μοῦ ἔδωσε τήν δυνατότητα νά καταλάβω ὅτι κάθε Ἐνορία, ὅταν ὑπάρχουν Ἐφημέριοι μέ ἔντονο ποιμαντικό ἐνδιαφέρον, μπορεῖ νά λειτουργήση ὡς μιά ἰδιαίτερη θεραπευτική κοινότητα, πού ἐξασκεῖ μιά προληπτική θεραπεία, ἀλλά συγχρόνως συνδέει τούς ἀνθρώπους μέ τόν Θεό καί μεταξύ τους. Ἔτσι συνέγραψα ἕνα μικρό βιβλιαράκι Ἐνορία ὡς θεραπευτική κοινότητα, πού ἐξέδωσε ἡ Ἀποστολική Διακονία τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος.

γ) Ἑβδομαδιαῖες Ὁμιλίες

Κάθε ἑβδομάδα ὁμιλοῦσα σέ ἕναν συγκεκριμένο Ἱερό Ναό ὕστερα ἀπό ἀπαίτηση πολλῶν ἀνθρώπων νά συναντιώμαστε καί νά συζητοῦμε διάφορα θεολογικά θέματα.  Μιά χρονιά ἡ ἑβδομαδιαία αὐτή ὁμιλία γινόταν στόν Ἱερό Ναό Ἁγίου Ἐλευθερίου Ἀχαρνῶν, πλησίον τοῦ ὁποίου ἔμενα, μιά ἄλλη χρονιά στό Πνευματικό Κέντρο τῆς Ἀρχιεπισκοπῆς στήν ὁδό Κ. Παλαμᾶ στά Πατήσια, καί στήν συνέχεια γινόταν στό Πνευματικό Κέντρο τοῦ Ἱεροῦ Ναοῦ Ἁγίου Νικολάου Ἀχαρνῶν.

Προϊστάμενος τήν ἐποχή ἐκείνη στόν Ἱερό Ναό τοῦ Ἁγίου Νικολάου Ἀχαρνῶν ἦταν ὁ Ἀρχιμανδρίτης Σεραφείμ Παπακώστας, νῦν Μητροπολίτης Καστορίας, ὁ ὁποῖος εὐχαρίστως παραχωροῦσε τήν αἴθουσα τοῦ Πνευματικοῦ Κέντρου γιά νά γίνωνται αὐτές οἱ ὁμιλίες. Ἐπίσης, πολλές φορές ἐκκλησιαζόμουν στόν Ἱερό αὐτό Ναό, καί ἀναπαυόμουν ἀπό τό λειτουργικό πνεῦμα πού διέκρινε τόν π. Σεραφείμ. Τελοῦσε ἱερές ἀκολουθίες σύμφωνα μέ τό ἁγιορείτικο τυπικό, ἀγρυπνίες κλπ. στίς ὁποῖες συμμετεῖχα καί γι’ αὐτό ἔλεγα μέ κάποια εὐχαρίστηση ὅτι ἐκκλησιαζόμουν στόν Ἅγιο Νικόλαο Ἀναπαυσᾶ, διότι μέ ἀνέπαυε ὅλο τό κλίμα τό ὁποῖο ὑπῆρχε, οἱ δέ Ἱερεῖς τοῦ Ναοῦ μέ θεωροῦσαν ὡς τόν ἕκτο Ἐφημέριο τοῦ Ναοῦ.

Ἀπό τίς ἑβδομαδιαῖες αὐτές ὁμιλίες ἀπέκτησα ἰσχυρές πνευματικές φιλίες καί τίς ἐνθυμοῦμαι μέ πολλή ἀγάπη. Κυρίως ἀνέπτυσσα θεολογικά καί νηπτικά θέματα μέσα ἀπό τήν διδασκαλία τῶν Καππαδοκῶν Πατέρων, Μεγάλου Βασιλείου, ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου ὅπως καί τοῦ ἁγίου Συμεών τοῦ Νέου Θεολόγου, τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ, τῶν Πατέρων τῆς Φιλοκαλίας, τοῦ ἁγίου Νικοδήμου τοῦ Ἁγιορείτου κλπ.

δ) Ἐξομολόγηση

Τό Μυστήριο τῆς Ἱερᾶς Ἐξομολογήσεως εἶναι ἀναπόσπαστο ἔργο τοῦ Κληρικοῦ. Ἤδη εἶχα ἐξασκήσει ἀπό ἐτῶν τό ἔργο αὐτό, ἀπό τότε πού ἤμουν Ἱεροκήρυξ τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ἐδέσσης, Πέλλης καί Ἀλμωπίας,
ἀλλά καί τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Θηβῶν καί Λεβαδείας καί εἶχα ἀντιληφθῆ καί τό ἐπίπονο τοῦ ἔργου καί τήν οὐσιαστική προσφορά στήν ζωή τῶν ἀνθρώπων καί στήν ζωή τῆς Ἐκκλησίας. Ἡ Ἐξομολόγηση δέν εἶναι ἁπλῶς μιά συζήτηση οὔτε κἄν μιά ψυχολογική διαδικασία, ἀλλά εἶναι τό μυστήριο τῆς καταλλαγῆς τοῦ ἀνθρώπου μέ τόν Θεό, καί συνδέεται μέ τήν θεραπεία τοῦ ἀνθρώπου. Μέ τό Μυστήριο τῆς Ἱερᾶς Ἐξομολογήσεως πού εἶναι ἀναπόσπαστα συνδεδεμένο μέ τό Μυστήριο τῆς θείας Εὐχαριστίας καί τῆς Κοινωνίας τοῦ Σώματος καί τοῦ Αἵματος τοῦ Χριστοῦ, ὁ ἄνθρωπος ἔρχεται σέ μετάνοια, ἀποκτᾶ ἐπίγνωση τῆς ἀποστολῆς του στήν Ἐκκλησία καί αἴσθηση τῆς σωτηρίας του. Βεβαίως, δέν εἶχα ἰδιαίτερο Ναό καί ἰδιαίτερες ὧρες ἐπιτελέσεως τοῦ Μυστηρίου τῆς Ἐξομολογήσεως, ἀλλά δεχόμουν συνεχῶς παρακλήσεις νά ἀναλάβω τήν πνευματική πατρότητα. Σέ τέτοιες περιπτώσεις ἐξομολογοῦσα στούς διαφόρους Ναούς πλησίον τῶν οἰκιῶν πού κατά καιρούς ἔμενα, ἤτοι τῆς Ἁγίας Ζώνης Κυψέλης, τοῦ Ἁγίου Ἐλευθερίου Ἀχαρνῶν, τοῦ Ἁγίου Νικολάου Ἀχαρνῶν κλπ. ὕστερα ἀπό ἐνημέρωση καί ἄδεια ἀπό τούς Ἐφημερίους τῶν Ναῶν αὐτῶν, καθώς ἐπίσης ἐξομολογοῦσα καί στό Γραφεῖο Νεότητος τῆς Ἱερᾶς Ἀρχιεπισκοπῆς Ἀθηνῶν.

ε) Ἐκπροσώπηση τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Ἀθηνῶν

Ἡ Ἱερά Ἀρχιεπισκοπή δεχόταν καθημερινῶς πολλές προσκλήσεις ἀπό διαφόρους φορεῖς καί σωματεῖα γιά νά παραστῆ στίς ἐκδηλώσεις τους ὁ Μακαριώτατος Ἀρχιεπίσκοπος Ἀθηνῶν καί Πάσης Ἑλλάδος. Ὁ μακαριστός Σεραφείμ ἐπέλεγε νά παραστῆ σέ μερικές βασικές  ἐκδηλώσεις, ἀλλά τίς περισσότερες ἀνέθετε στόν  Πρωτοσύγκελλο νά ὁρίζη τήν ἐκπροσώπηση ἀπό κατάλληλο Κληρικό, Ἐπίσκοπο ἤ Ἱεροκήρυκα.

Ἐπειδή ὁ Ἀρχιεπίσκοπος καί ὁ Πρωτοσύγκελλος μέ ἑκτιμοῦσαν, γι’ αὐτό μοῦ ἀνέθεταν μερικές κρίσιμες  παραστάσεις, ἤτοι στήν Ἀκαδημία Ἀθηνῶν, στά Πανεπιστήμια, στό Πολυτεχνεῖο, στόν Φιλολογικό Σύλλογο Παρνασσός, στήν Ἀρχαιολογική Ἑταιρεία, σέ σημαντικούς Συλλόγους κλπ. Αὐτό γινόταν σχεδόν κάθε ἑβδομάδα.

Ἡ ἐκπροσώπηση τοῦ Ἀρχιεπισκόπου τίς περισσότερες φορές προέβλεπε προσφώνηση-χαιρετισμό, τούς ὁποίους σπάνια ἔγραφε ὁ Ἀρχιεπίσκοπος ἤ ἡ Ἀρχιεπισκοπή. Σχεδόν πάντοτε ὁ ἐκπρόσωπος ἔπρεπε νά αὐτοσχεδιάζη  προκειμένου νά ἀπευθύνη τόν χαιρετισμό του, νά συσχετίση τόν χαιρετισμό μέ τό κεντρικό θέμα τοῦ Συνεδρίου ἤ τῆς ὁμιλίας. Αὐτό ἀπαιτοῦσε ἰδιαίτερη σοβαρότητα.

Πάντως, στήν διακονία αὐτή νά ἐκπροσωπῶ τόν Ἀρχιεπίσκοπο, μέ τά ἰδιαίτερα διάσημα, ἤτοι Σταυρό καί ἐπανωκαλύμαυχο καί νά κάθομαι στήν θέση του μεταξύ τοῦ Πρωθυπουργοῦ, τῶν Ὑπουργῶν, τῶν Ἀκαδημαϊκῶν κλπ. μοῦ δόθηκε ἡ δυνατότητα νά γνωρίσω πολλούς ἀνθρώπους τῆς κοινωνίας, νά συνομιλῶ μαζί τους γιά διάφορα ζητήματα καί νά δίδω λόγο «παντί τῷ αἰτοῦντι». Εἶναι ἑπόμενον ὅτι ἐνημέρωνα τόν Ἀρχιεπίσκοπο σχετικῶς γιά τό τί εἶπα κατά τόν χαιρετισμό, μέ ποιόν συζήτησα καί ποιές ἦταν οἱ ἐντυπώσεις μου ἀπό τήν ἐκπροσώπηση ἐκείνη, ἀλλά καί νά τοῦ μεταφέρω τυχόν προτάσεις ἤ χαιρετισμούς τῶν ἐπισήμων ἀνθρώπων.

Παρά τόν κόπο τῆς διακονίας αὐτῆς καί τήν εὐθύνη, αὐτές οἱ ἐκπροσωπήσεις μοῦ προσέδωσαν μεγάλη πείρα καί εὐχαριστῶ τόν Θεό γι’ αὐτήν τήν εὐκαιρία. Δέν εἶναι εὔκολο πράγμα νά ἐπικοινωνῆ κανείς μέ ἀνθρώπους τῆς ἐπιστήμης, τῶν γραμμάτων καί τῆς πολιτικῆς καί νά συζητᾶ μαζί τους μέ σοβαρότητα γιά θεολογικά, ἐκκλησιαστικά καί κοινωνικά ζητήματα. Δοξάζω τόν Θεό γιατί ἡ θεολογία τήν ὁποία διδάχθηκα μοῦ ἔδωσε μεγάλη ἐπάρκεια νά συζητῶ γιά ὅλα τά ζητήματα, χωρίς νά βρίσκομαι σέ μειονεκτική θέση. Τίς περισσότερες φορές οἱ διοργανωτές τῶν Ἐκδηλώσεων ἀναφέρονταν γραπτῶς στόν Ἀρχιεπίσκοπο γιά τίς ἐντυπώσεις πού τούς προξενοῦσε ἡ ἐκπροσώπηση.

στ) Συμμετοχή σέ Συνέδρια

Μετατέθηκα στήν Ἱερά Ἀρχιεπισκοπή Ἀθηνῶν στίς 4 Νοεμβρίου 1987 καί ἄρχισα τό ἔργο μου, πού ἦταν λειτουργικό καί κηρυκτικό. Τόν Ἰανουάριο τοῦ 1988 ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Σεραφείμ μοῦ ζήτησε νά πάω στήν Μπελεμέντειο Θεολογική Σχολή «Ἅγιος Ἰωάννης ὁ  Δαμασκηνός» στόν Βόρειο Λίβανο, γιά νά διδάξω τήν ἑλληνική γλώσσα (ἀρχαία καί νέα) στούς φοιτητές. Γιά τό ἔργο μου αὐτό ἔχω γράψει ἕνα ἄλλο βιβλίο μέ τίτλο Ἀποστολή καί Ἱεραποστολή στήν Μέση Ἀνατολή (Λίβανος καί Συρία). 

Μέ ἀπόφαση τῆς Ἱερᾶς Συνόδου ἀποσπάσθηκα γιά πέντε μῆνες (1-2-1988 ἕως 30-6-1988) στήν Μπελεμέντειο Θεολογική Σχολή «Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνός» τοῦ Πατριαρχείου Ἀντιοχείας στόν Λίβανο, ὁ ὁποῖος σπαρασσόταν ἀπό ἐμφύλιο πόλεμο. Δίδαξα τήν ἑλληνική  γλώσσα στούς φοιτητές τῆς Μπελεμεντείου Σχολῆς. Καί μετά τό πέρας τῆς ἀποσπάσεώς μου ἐξακολουθοῦσα νά πηγαίνω κατά διαστήματα στήν Μπελεμέντειο Θεολογική Σχολή γιά νά διδάξω τό μάθημα τῆς Χριστιανικῆς Ἠθικῆς, οὐσιαστικά τῆς ὀρθοδόξου ἀσκητικῆς.  Ἔτσι, ἀπό τό 1988 μέχρι τό 1990 πηγαινοερχόμουν μεταξύ Ἀθηνῶν καί Μέσης Ἀνατολῆς, μέσα στήν δύσκολη κατάσταση τοῦ ἐμφυλίου πολέμου.

Στό διάστημα πού βρισκόμουν στήν Ἀθήνα ὁμιλοῦσα σέ σεμινάρια καί ἀνέπτυσσα διάφορα θέματα, ὅπως: στό Φροντιστήριο Κατηχητῶν τῆς Ἀποστολικῆς Διακονίας τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος (1989)· στό «Σεμινάριο Ὀρθοδόξου Πίστεως» τῆς Ἱερᾶς Συνόδου (1989)· στό Σεμινάριο Ὀρθοδόξου Πίστεως τῆς Ἱερᾶς Συνόδου 1990.

Ἀκόμη, εἰσηγήθηκα θέματα στά πλαίσια Σεμιναρίου Ὀρθοδόξου Πίστεως τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, τό ὁποῖο λειτουργεῖ μέ ἀπόφαση τῆς Ἱερᾶς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος στόν Ἱερό Ναό Ἁγίας Παρασκευῆς Ἀττικῆς μέ γενικό θέμα: «Ὁ κόσμος καί τό μέλλον του: ἀδιέξοδο ἤ ἐλπίδα;» (Αὔγ. 1991) καί στόν Ἱερό Ναό Ἁγίας Παρασκευῆς Ἀττικῆς μέ γενικό θέμα: «Τό  ἀνθρώπινο πρόσωπο στό φῶς τῆς ὀρθοδοξίας» (Ὀκτ. 1992).  Ἐπίσης, συμμετεῖχα στήν «ἵδρυση πειραματικοῦ, συμβουλευτικοῦ σταθμοῦ γιά θέματα αἱρέσεων» τῆς Ἱερᾶς Συνόδου καί ἄλλων φορέων. Ἐπιπλέον, διορίσθηκα Πρόεδρος τῆς Ἐπιτροπῆς γιά τήν προετοιμασία τῆς «Ἡμερίδος ἐκκλησιαστικῆς Ραδιοφωνίας» γιά τήν προετοιμασία της καί κατάρτιση θεματολογίου (Νοέμβριος 1993). 

3. Τό ἔργο μου ὡς Διευθυντοῦ Νεότητος

Στήν Ἱερά Ἀρχιεπισκοπή Ἀθηνῶν ὑπῆρχε Διεύθυνση Νεότητος τήν ὁποία ἀνελάμβανε ἕνας Κληρικός κατά βάσιν Ἱεροκήρυξ-Ἀρχιμανδρίτης. Ἡ θέση αὐτή ἦταν πολύ σημαντική, τρίτη στήν ἱεραρχία τῆς Ἱερᾶς  Ἀρχιεπισκοπῆς. Ἡ πρώτη ἦταν ἡ διοίκηση, μέ ἐπικεφαλῆς τόν Πρωτοσύγκελλο καί τόν Γενικό Ἀρχιερατικό Ἐπίτροπο, ἡ δεύτερη ἦταν ἡ Διεύθυνση Ἀλληλεγγύης τῆς Ἱερᾶς Ἀρχιεπισκοπῆς, πού ἐξασκοῦσε ὅλο τό κοινωνικό καί φιλανθρωπικό ἔργο της, καί ἡ τρίτη ἦταν ἡ Διεύθυνση Νεότητος τῆς Ἱερᾶς Ἀρχιεπισκοπῆς πού ἠσχολεῖτο μέ ὅλο τό ἔργο στούς νέους πού γινόταν σέ κάθε Ἐνορία.

Διορίστηκα Διευθυντής Νεότητος τῆς Ἱερᾶς Ἀρχιεπισκοπῆς τόν Ἰούνιο τοῦ ἔτους 1988 καί ἐνῶ οἱ ὀργανικές αὐτές θέσεις προέβλεπαν χορήγηση ἑνός χρηματικοῦ βοηθήματος, ἐγώ οὐδέποτε τό ἐζήτησα καί οὐδέποτε τό εἰσέπραξα.

Τήν ἐποχή ἐκείνη πού διορίστηκα μέ ἀπόφαση τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Σεραφείμ Διευθυντής Νεότητος,  Πρωτοσύγκελλος τῆς Ἱερᾶς Ἀχιεπισκοπῆς ἦταν ὁ Ἀρχιμαντοσύγκελλος Ἀρχιμανδρίτης Δημήτριος Μπεκιάρης, νῦν Μητροπολίτης Γουμενίσσης. Μέ τήν εὐαισθησία τήν ὁποία εἶχε πρός τούς νέους προκειμένου νά ὀργανωθῆ καλύτερα τό ἔργο πρός τούς νέους εἶχε δημιουργήσει τό Ἵδρυμα Νεότητος τῆς Ἱερᾶς Ἀρχιεπισκοπῆς Ἀθηνῶν.

Γιά νά μή γίνεται σύγκρουση μεταξύ τοῦ ἔργου τῶν δύο αὐτῶν ὀργάνων, καθορίσθηκε μέ ἀπόφαση τοῦ Ἀρχιεπισκόπου, ὥστε ἡ Διεύθυνση Νεότητος νά ἀσχολῆται κυρίως μέ τό ἔργο τῆς κατηχήσεως σέ ὅλες τίς ἡλικίες τῶν νέων, τό δέ Ἵδρυμα Νεότητος τῆς Ἱερᾶς Ἀρχιεπισκοπῆς νά διευθύνη τίς Ἐνορίες ἐκεῖνες πού εἶχαν ἀναπτύξει Κέντρα Νεότητος μέ ποικίλες δραστηριότητες. Γιά τό Ἵδρυμα Νεότητος θά ἀναφερθῶ πιό κάτω, ἀφοῦ ὡς ἐκ τῆς θέσεως τοῦ Διευθυντοῦ Νεότητος ἤμουν μέλος τοῦ Ἱδρύματος. Ἐδῶ θά ἀσχοληθῶ μέ τό ἔργο τό ὁποῖο ἐπιτελοῦσα ὡς Διευθυντής Νεότητος τῆς Ἀρχιεπισκοπῆς.

Ὡς Διευθυντής Νεότητος μοῦ δόθηκε ἡ εὐκαιρία νά ἔρχομαι σέ συχνή ἐπικοινωνία μέ τόν τότε Ἀρχιεπίσκοπο Ἀθηνῶν Σεραφείμ. Δηλαδή, ὅταν ὁ Ἀρχιεπίσκοπος ἐρχόταν στήν Ἀρχιεπισκοπή ὁ Κλητήρας εἰδοποιοῦσε ἀμέσως τά τρία πρόσωπα, δηλαδή τόν Πρωτοσύγκελλο, τόν Γενικό Ἀρχιερατικό Ἐπίτροπο καί τόν Διευθυντή Νεότητος γιά νά τόν ὑποδεχθοῦν στήν εἴσοδο τοῦ Ἀρχιεπισκοπικοῦ Μεγάρου. Στήν συνέχεια ἀνεβαίναμε στόν πρῶτο ὄροφο τοῦ Μεγάρου, εἰσερχόμασταν στό Γραφεῖο τοῦ Ἀρχιεπισκόπου καί κάναμε τίς πρῶτες συζητήσεις γιά διάφορα ζητήματα. Θά μπορούσαμε νά ποῦμε, σύμφωνα μέ αὐτό πού ἐπικρατεῖ στούς πολιτικούς χώρους, εἴχαμε, μιά συνάντηση «τοῦ πρωϊνοῦ καφέ».

Ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Σεραφείμ παρέμενε πάντα στό Γραφεῖο του μέ τό ράσο του, συνήθως καί τό ἐπανωκαλύμαυχο, ἀλλά καί τό ἐγκόλπιο καί ἔτσι δεχόταν τόν κόσμο. Στήν πρώτη καθημερινή συνάντηση πού εἴχαμε μᾶς ἔλεγε διάφορες σκέψεις του ἀπό αὐτά πού εἶχε ἀκούσει καί εἶχε πληροφορηθῆ καί μᾶς ἔδινε μιά κατεύθυνση πῶς νά κινηθοῦμε. Μᾶς ζητοῦσε νά μάθη γιά τό τί ἐκκρεμότητες εἴχαμε ἀπό τίς ἁρμοδιότητές μας, ἐμεῖς εἴχαμε ἕτοιμα τά θέματα γιά νά τόν ρωτήσουμε καί ἐκεῖνος ἔδινε τίς ἀπαντήσεις του. Πάντοτε ἦταν εὐχάριστος, καρδιακός πρός τούς συνεργάτες του, ἀλλά μερικές φορές ἦταν καί θυμωμένος ἀπό αὐτά τά ὁποῖα γίνονταν ἤ πληροφορεῖτο. Μερικά ἀπό αὐτά θά γραφοῦν σέ ἄλλη ἑνότητα.

α) Γραφεῖο τῆς Διευθύνσεως Νεότητος (διοργάνωση-διορισμοί Κατηχητῶν)

Τό Γραφεῖο τῆς Διευθύνσεως Νεότητος λειτουργοῦσε στό ὑπόγειο τῆς Ἱερᾶς Ἀρχιεπισκοπῆς, ὅπου ὑπῆρχε καί μικρό ἐκκλησάκι πού ἐτιμᾶτο στήν Ἁγία Φιλοθέη. Ἀπό τήν Διεύθυνση Νεότητος πέρασαν πολλοί Ἀρχιμανδρίτες, οἱ ὁποῖοι ἔγιναν Μητροπολίτες, ὅπως οἱ Μητροπολίτες Λαρίσης Σεραφείμ, Θήρας Παντελεήμων, Κίτρους  Ἀγαθόνικος, Καστορίας Σεραφείμ κλπ. Γι’ αὐτό ὑπῆρχε καί τό ἀστεῖο-ἀνέκδοτο ὅτι ἄν δέν κατεβῆς στό ὑπόγειο τῆς Ἀρχιεπισκοπῆς γιά νά κρατᾶς ὅλη τήν Ἀρχιεπισκοπή δέν μπορεῖς νά γίνης Μητροπολίτης.

Διορίσθηκα Διευθυντής Νεότητος τό ἔτος 1988.  Ὑποδιευθυντής ἦταν ὁ Πρωτ. π. Ἠλίας Μπαραμπούτης,  ἕνας σεμνός καί πεπειραμένος Κληρικός, Ἐφημέριος τοῦ Ἱεροῦ Ναοῦ Ἁγίου Λουκᾶ Πατησίων, καί Γραμματεύς ὁ Γεώργιος Μαυρομμάτης, ἕνας δραστήριος, ἔξυπνος καί ἔμπειρος ὑπάλληλος καί συγγραφεύς πολλῶν θεολογικῶν καί λειτουργικῶν βιβλίων.
Στό Γραφεῖο πήγαινα τρεῖς-τέσσερεις φορές τήν ἑβδομάδα, κατά τίς πρωϊνές ὧρες καί ἀσχολούμασταν μέ τά θέματα τά ὁποῖα εἶχαν σχέση μέ τήν Κατήχηση τῶν νέων καί τήν διοργάνωση διαφόρων ἐκδηλώσεων. Στό θέμα αὐτό μᾶς βοηθοῦσαν ἐθελοντικῶς πολλοί Κατηχητές. Τόν πρῶτον καιρό πού ἀνέλαβα τήν Διεύθυνση βρῆκα σέ ἐξέλιξη ἕνα πρόγραμμα συνεντεύξεως μέ τούς κατηχητές προκειμένου νά διορισθοῦν στούς Ναούς. Δηλαδή, ὅταν ἄρχιζε ἡ κατηχητική περίοδος, ὁ ὑπεύθυνος Ἱερεύς τοῦ Ναοῦ πρότεινε τούς Κατηχητές γιά τό Δημοτικό Σχολεῖο, τό Γυμνάσιο καί τό Λύκειο, ἀλλά προκειμένου νά διοριστοῦν ἀπό τήν Διεύθυνση Νεότητος ἔπρεπε νά περάσουν ἀπό μιά συνέντευξη, δηλαδή ἔπρεπε νά τούς γνωρίσουμε. Αὐτό γινόταν τήν πρώτη φορά πού θά ἀναλάμβαναν τό ἔργο τοῦ Κατηχητοῦ καί ὄχι κάθε χρόνο. Μέ τόν τρόπο αὐτό ἦρθα σέ ἐπικοινωνία μέ ὅλο αὐτό τό ἔμψυχο «ὑλικό» τῶν φοιτητῶν καί κατηχητῶν πού χρησιμοποιοῦνταν ἀπό τούς Ἱερεῖς τῶν Ναῶν γιά τήν κατήχηση τῶν παιδιῶν. Κατά τήν συνέντευξη μοῦ δινόταν ἡ εὐκαιρία νά συζητῶ διάφορα θέματα πού ἀπασχολοῦν τούς νέους καί νά τούς ρωτῶ πῶς ἀντιμετωπίζουν διάφορα συγκεκριμένα ζητήματα.

Τό θέμα αὐτό ἦταν πολύ σημαντικό, διότι ἡ πλειονότητα τῶν Κατηχητῶν προέρχονταν ἀπό τίς Θρησκευτικές Ὀργανώσεις, ἤτοι Ζωή, Σωτήρ, Σταυρός, κλπ. Ὁπότε, κατά τήν διάρκεια τῶν συζητήσεων, ἔβλεπα τόν τρόπο μέ τόν ὁποῖον ἔκαναν τήν κατήχηση καί ἐργάζονταν στούς νέους. Καταρτίσθηκε ἕνα ὀργανόγραμμα πού παρουσιάζει τό πῶς διοργανώνεται τό κατηχητικό ἔργο στήν Ἱερά Ἀρχιεπισκοπή, ἤτοι, πῶς συγκροτεῖται ἡ Διεύθυνση Νεότητος καί πῶς διοργανώνεται τό νεανικό ἔργο τῶν Ἐνοριῶν. Προβλεπόταν σέ κάθε Ἐνορία νά λειτουργῆ Συμβούλιο ἀπό τόν ὑπεύθυνο Ἱερέα ἐπί τῆς Νεότητος καί τούς κατηχητάς καί τίς κατηχήτριες, νά λειτουργοῦν  Ἐπιτροπές γιά τόν συντονισμό τῶν ἀποφάσεων τοῦ Συμβουλίου, νά λειτουργῆ σέ κάθε Ἐνορία πενταμελής ἐπιτροπή γιά τήν ἀνάπτυξη τῶν σχέσεων μεταξύ Ἐκκλησίας καί Σχολείων, καθώς ἐπίσης σέ κάθε Ἐνορία νά λειτουργῆ εἰδική Ἐπιτροπή πού προγραμματίζει καί διοργανώνει ἐκδηλώσεις γιά τούς φοιτητές τῶν Ἐνοριῶν.

Ὁ Διευθυντής Νεότητος εἶχε τήν ἁρμοδιότητα νά συντάσση τίς ἐγκυκλίους, τίς ὁποῖες ὑπέγραφε ὁ  Ἀρχιεπίσκοπος σέ τρεῖς περιπτώσεις. Πρῶτον, στήν ἀρχή τῆς κατηχητικῆς περιόδου, καί αὐτή ἡ ἐγκύκλιος διαβαζόταν στούς Ἱερούς Ναούς τήν ἡμέρα πού ἄρχιζαν τά Κατηχητικά Σχολεῖα. Δεύτερον, τήν ἐγκύκλιο κατά τήν ἑορτή τῶν Τριῶν Ἱεραρχῶν πρός τούς φοιτητές καί  σπουδαστές, ἡ ὁποία διαβαζόταν σέ ὅλους τούς Ἱερούς Ναούς, καί τυπωνόταν σέ εἰδικό τρίπτυχο φυλλάδιο πού  μοιραζόταν σέ ὅλους τούς φοιτητές. Καί τρίτον τίς ἐγκυκλίους γιά διάφορα γεγονότα πού ἀφοροῦσαν τούς νέους, μέ συγκεκριμένες ἐπετείους. Τήν πρώτη φορά πού ἔγραψα ἐγκύκλιο τήν διάβασα στόν Ἀρχιεπίσκοπο μέ πολύ δισταγμό καί ἐκεῖνος ἔφερε κάποια ἀντίρρηση γιά τό περιεχόμενό της. Στήν  συνέχεια, ὅμως, ὑπέγραφε τίς ἐγκυκλίους χωρίς κἄν νά τίς διαβάση. Μοῦ εἶχε τελεία ἐμπιστοσύνη. Σέ ἄλλο  κεφάλαιο θά ἀναφέρω περιστατικά γύρω ἀπό τό θέμα αὐτό πού δείχνουν καί τήν εἰλικρίνειά του, τήν ντομπροσύνη του, ἀλλά καί τήν ἐλευθερία, ἡ ὁποία τόν διέκρινε. Εἶχε ἀποκτήσει δέ τέτοια ἐμπιστοσύνη σέ μένα πού μοῦ  ἀνέθετε νά γράφω καί ἄλλες ἐγκυκλίους γιά τό κοινωνικό καί φιλανθρωπικό ἔργο τῆς Ἀρχιεπισκοπῆς καί μερικές στίς μεγάλες ἑορτές. Τελικά τοῦ ἔγραψα περίπου πενήντα ἐγκυκλίους.

Τό κατηχητικό ἔτος 1990-91 στήν Ἱερά Ἀρχιεπισκοπή Ἀθηνῶν λειτούργησαν 539 Κατηχητικά Σχολεῖα μέ ἀριθμό 14.447 νέους. Συγχρόνως λειτούργησαν 25 Νεανικά Ἐνοριακά Κέντρα μέ 2000 νέους καί μέ προγράμματα τά ὁποῖα καταρτίζονταν ἀπό τούς ὑπευθύνους Ἐφημερίους τοῦ νεανικοῦ ἔργου.

Κατά τό κατηχητικό ἔτος 1990-91 ἔγιναν δύο συναντήσεις τῶν ὑπευθύνων Ἱερέων ἐπί τῆς Νεότητος. Στήν πρώτη (18-9-1990) στόν Ἱερό Ναό Ἁγίου Γεωργίου Καρύτση ἀναπτύχθηκαν τρία θέματα, ἤτοι: Ἀπό μένα ὡς Διευθυντή Νεότητος μέ θέμα: «Τά πλαίσια τῆς Ὀρθοδόξου Κατηχήσεως»· ἀπό τόν Ὑποδιευθυντή Νεότητος π. Ἠλία Μπαραμπούτη, μέ θέμα: «Ὁ Ἐκκλησιασμός τῶν μαθητῶν»· καί ἀπό τόν Γραμματέα τῆς Διευθύνσεως Νεότητος κ. Γεώργιο Μαυρομάτη μέ θέμα: «Διαδικαστικά τῆς Διευθύνσεως Νεότητος».

Στήν δεύτερη συνάντηση (25-4-1991) ἔγινε ἀπολογισμός τοῦ ἔργου τῆς Διεύθυνσης Νεότητος, στήν ὁποία ἀντηλλάγησαν ἀπόψεις σχετικά μέ τήν λήξη τῶν Κατηχητικῶν Σχολείων καί τῶν κατηχητικῶν συναντήσεων.

Τό Κατηχητικό ἔτος 1990-91 διοργανώθηκε διαγωνισμός ἐκθέσεως μεταξύ τῶν νέων τῶν Κατηχητικῶν σχολείων. Τά θέματα ἦταν τά ἑξῆς: Γιά τό Δημοτικό Σχολεῖο: «Ὁ Δαβίδ προσευχόταν: "Κύριε καί Θεέ μου, σέ σένα στήριξα τήν ἐλπίδα μου". Πῶς τό καταλαβαίνεις αὐτό; Τί νόημα ἔχει αὐτό γιά τήν ζωή σου;». Γιά τό Γυμνάσιο: «Διαβάζουμε σέ διάφορα κείμενα ὅτι ἡ Ἐκκλησία εἶναι οἰκογένεια καί νοσοκομεῖο. Ποιά εἶναι ἡ προσωπική σου γνώμη; Πῶς μποροῦμε νά νοιώσουμε αὐτήν τήν πραγματικότητα;». Γιά Λύκειο: «Ὑποστηρίζουν πολλοί ὅτι ἡ μοναξιά καί ἡ ἔλλειψη ἀγάπης πού αἰσθάνονται πολλοί νέοι σήμερα εἶναι μιά βασική ἀνάγκη πού τούς ὁδηγεῖ στά ναρκωτικά, τό AIDS, τήν βία κλπ. Ποιά κατά τήν γνώμη σου θά μποροῦσε νά εἶναι ἡ προσφορά τῆς Ἐκκλησίας στό θέμα αὐτό;».

Ἡ συμμετοχή τῶν νέων στόν διαγωνισμό ἦταν ἱκανοποιητική, τίς ἐκθέσεις τίς ἀξιολόγησε εἰδική Ἐπιτροπή, καί δόθηκαν τά σχετικά βραβεῖα. Τήν 19η Μαρτίου 1991 τελέσθηκε ἀπογευματινή  Προηγιασμένη θεία Λειτουργία γιά τούς Κατηχητάς στόν  Ἱερό Ναό Ἁγίου Νικολάου Ἀχαρνῶν. Τό Μάρτιο τοῦ 1991 ἔδωσα συνέντευξη στήν ἐφημερίδα «Ἐκκλησιαστική Ἀλήθεια» γιά τό ἔργο τό ὁποῖο ἐπιτελεῖται ἀπό τήν Διεύθυνση Νεότητος κατά τήν τριετία 1988-1991.

Τόν Ἰανουάριο τοῦ 1992 ἔγραψα κείμενο μέ τίτλο «Ἡ ἐκκλησιαστική ἀγωγή στήν Ἱερά Ἀρχιεπισκοπή Ἀθηνῶν», στό ὁποῖο παρουσίαζα ὅλο τό ἔργο τό ὁποῖο ἐπιτελεῖτο στίς Ἐνορίες μέ τήν κατήχηση, τίς ἐκδηλώσεις, τήν βυζαντινή μουσική, τούς δημοτικούς χορούς, τίς  νεανικές χορωδίες, τά προγράμματα πληροφορικῆς, τά φροντιστηριακά μαθήματα, τίς ἀθλητικές ἐκδηλώσεις, τά νεανικά περιοδικά καί διάφορες δραστηριότητες.

Μέ ἀριθμούς αὐτές οἱ δραστηριότητες εἶχαν ὡς ἀκολούθως. Σέ 70 Ἐνορίες ἀπό τίς 142 τό ἔτος 1990-91  ἔγιναν 22 ἑορταστικές ἐκδηλώσεις, 35 τμήματα Βυζαντινῆς Μουσικῆς, 34 Τμήματα Δημοτικῶν Χορῶν, 21  Χορωδίες, 7 Τμήματα Εὐρωπαϊκῆς Μουσικῆς, 6 Προγράμματα πληροφορικῆς, 21 Τμήματα Φροντιστηριακῶν μαθημάτων, 30 Ἀθλητικές ὁμάδες (μπάσκετ, ποδοσφαίρου κλπ.) 19 Πρωταθλήματα παιχνιδιῶν, 4 Ἐνοριακά περιοδικά, καί 2 τμήματα φωτογραφικῆς τέχνης. Ἡ Διεύθυνση Νεότητος τῆς Ἀρχιεπισκοπῆς διοργάνωσε σύναξη γιά τούς φοιτητές τόν Ἀπρίλιο 1992 στόν Ἱερό Μητροπολιτικό Ναό Ἀθηνῶν μέ ὁμιλητή τόν Πρωτ. π. Γεώργιο Μεταλληνό Καθηγητή καί θέμα: «Τό ἱστορικό ὑπόβαθρο τῆς Βαλκανικῆς κρίσεως» τό ὁποῖο ἀπασχολοῦσε τήν περίοδο ἐκείνη τήν Ἑλλάδα.

Τόν Ἰανουάριο τοῦ 1994 συνέταξα ἕνα κείμενο μέ τίτλο «Προτάσεις γιά τό κατηχητικό ἔργο», μέ τό ὁποῖο πρότεινα στούς κατηχητές νά ἐπισκέπτωνται μέ τά παιδιά τοῦ Κατηχητικοῦ Σχολείου διάφορα Ἱδρύματα τῆς Ἱερᾶς Ἀρχιεπισκοπῆς· νά ἐπισκέπτωνται ἐκθέσεις πού γίνονται σέ διάφορες Αἴθουσες γιά ἐνημερωτικούς καί ἐκπαιδευτικούς σκοπούς· νά διοργανώνουν ἐπισκέψεις σέ ἀρχαιολογικούς καί ἐκκλησιαστικούς χώρους· νά γίνωνται ἐπισκέψεις στά Γραφεῖα τῆς Ἱερᾶς Ἀρχιεπισκοπῆς γιά νά ξεναγηθοῦν στούς χώρους πού γίνεται τό κοινωνικό καί φιλανθρωπικό ἔργο· νά γίνωνται ἐπισκέψεις τά Γραφεῖα τῆς Ἱερᾶς Συνόδου, στό τυπογραφεῖο τῆς Ἀποστολικῆς Διακονίας καί στόν Ραδιοφωνικό Σταθμό τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος· νά παρακολουθοῦν ἤ νά προβάλλουν ἐπιλεγμένες σειρές καί ντοκυμαντέρ καί ἀμέσως μετά νά γίνεται ἡ συζήτηση· νά καλλιεργοῦν τήν Παράδοσή μας μέ τήν ἐκμάθηση βυζαντινῶν ὕμνων, παραδοσιακῶν δημοτικῶν τραγουδιῶν καί δημοτικοῦ
χοροῦ.

Τόν Σεπτέμβριο τοῦ 1994 ἔδωσα συνέντευξη στόν Ραδιοφωνικό Σταθμό τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος μέ θέμα: «Ἡ κατήχηση παλαιά καί σήμερα», στό ὁποῖο παρουσιαζόταν ἐκτός ἀπό τήν ἱστορία τῆς κατηχήσεως καί τό νεανικό ἔργο πού γινόταν στίς Ἐνορίες τῆς Ἀρχιεπισκοπῆς Ἀθηνῶν. Τόν Σεπτέμβριο τοῦ 1994 σέ συνάντηση τῶν Ἱερέων τῆς Ἱερᾶς Ἀρχιεπισκοπῆς Ἀθηνῶν ἀνέπτυξα τό θέμα: «Ἡ ποιμαντική τῆς Ἐκκλησίας πρός τούς συγχρόνους νέους» μέ τονισμό δύο σημείων, ἤτοι τά προβλήματα τῶν συγχρόνων νέων καί ἡ ἐκκλησιαστική ἀντιμετώπιση τῶν προβλημάτων πού ἔχουν οἱ νέοι σήμερα.

Ὡς Διευθυντής Νεότητος ἐπισκεπτόμουν διάφορα Κατηχητικά Σχολεῖα καί Ἐνοριακά Κέντρα, καθώς ἐπίσης ἀνέπτυσσα διάφορα θέματα σέ φοιτητικές συναντήσεις, ὅπως: στόν Ἱερό Ναοῦ τοῦ Ἁγίου Γερασίμου Ἰλισίων, στόν Ἱερό Ναό Ἁγίου Νικολάου Ἀχαρνῶν, στόν Ἱερό Ναό Ἁγίου Νικολάου Καλλιθέας κ.ἀ.

β) Δραστηριότητα μεταξύ τῶν κατηχητῶν

Μέσα στίς ἁρμοδιότητες τῆς Διευθύνσεως Νεότητος ἦταν ἡ συνεχής ἐπικοινωνία μέ τούς κατηχητές καί στήν ἀρχή τοῦ κατηχητικοῦ ἔργου, ἀλλά καί στό ἐνδιάμεσο τῆς χρονιᾶς. Ἔτσι, πάντοτε στήν ἔναρξη τῶν Κατηχητικῶν, δηλαδή τόν Ὀκτώβριο μήνα, γινόταν μιά ὁμιλία, στούς Κατηχητές ἀπό μένα πάνω σέ διάφορα θέματα πού τήν παρακολουθοῦσαν σχεδόν ὅλοι οἱ κατηχητές πού ἀνέρχονταν στόν ἀριθμό τῶν 400-500.

Μερικά ἀπό αὐτά τά θέματα, τά ὁποῖα ἀνέπτυξα στίς συνάξεις τῶν κατηχητῶν ἦταν: Παραδοσιακή Κατήχηση, ἡ Ἐκκλησιαστική Ἀγωγή σήμερα, τά πλαίσια τῆς Ὀρθοδόξου Κατηχήσεως, Κατήχηση καί Κατηχητές, Ποιμαντική καί ὀργάνωση, Ἐκκλησιαστική Κατήχηση, κλπ. Ἐπίσης, διοργανώθηκαν Ἡμερίδες κατηχητῶν, στίς ὁποῖες κλήθηκαν νά ὁμιλήσουν οἱ ἴδιοι οἱ Κατηχητές γιά τά προβλήματα τά ὁποῖα τούς ἀπασχολοῦν. Προσπαθοῦσα πάντοτε νά ἀποσυνδέσω τήν κατήχηση τῶν παιδιῶν ἀπό τήν ἠθικολογία καί νά προσφέρεται στά παιδιά ἡ θεολογία καί τό ἐκκλησιαστικό φρόνημα. Θεωροῦσα καί θεωρῶ ὅτι ἡ βάση τῆς κατηχήσεως πρέπει νά ἀναφέρεται στό πῶς τά παιδιά θά ἀποκτήσουν συνείδηση τῆς ἐκκλησιαστικῆς ζωῆς, νά αἰσθάνωνται τήν Ἐκκλησία ὡς πνευματική οἰκογένεια καί πνευματικό θεραπευτήριο καί τούς κατηχητές ὡς πνευματικούς ἀδελφούς τους καί θεραπευτές. Πάντοτε ἡ Κατήχηση καί ἡ διδασκαλία μέσα στήν Ἐκκλησία ἔχει τήν ἔννοια τῆς θεραπείας ἀπό τά πάθη καί τῆς ἐντάξεώς τους στήν ἐκκλησιαστική ζωή.

Ἡ ἑβδομάδα 10-17 Φεβρουαρίου 1991 ὁρίσθηκε ὡς «Ἑβδομάδα νεανικοῦ προβληματισμοῦ». Ἀπεστάλη ἐγκύκλιος σέ ὅλες τίς Ἐνορίες, πού ὅριζε νά πραγματοποιηθοῦν ἐκδηλώσεις σχετικά μέ τήν θέση τῆς Ἐκκλησίας ἀπέναντι στά νεανικά προβλήματα καί κυρίως τά ναρκωτικά, τήν βία καί τό AIDS. Πρός τόν σκοπό αὐτό ἐστάλη πρός τούς κατηχητές πλούσιο ὑλικό. Ἐστάλη κατάλληλο ὑλικό γιά τά ναρκωτικά καί τό AIDS καί δόθηκε ἰδιαίτερη σημασία ὄχι τόσο στήν κοινωνική, ψυχολογική καί πολιτική πλευρά τοῦ θέματος, ὅσο στήν ἐκκλησιαστική καί θεολογική, δηλαδή τονίσθηκε ὁ ἐκκλησιαστικός τρόπος προσεγγίσεως τῶν θεμάτων αὐτῶν, πού εἶναι ἀποτελεσματικός ρεαλιστικός καί ὁλοκληρωμένος.

Ἐπίσης, διοργανώθηκε διαγωνισμός ἐκθέσεως μεταξύ τῶν παιδιῶν τῶν Κατηχητικῶν Σχολείων καί τῶν τριῶν βαθμίδων μέ διαφορετικό θέμα γιά τήν καθεμία, καί δόθηκαν βραβεῖα στίς καλύτερες ἐκθέσεις. Σέ πολλούς Ἱερούς Ναούς διοργανώθηκαν ὁμιλίες διαλέξεις γιά τό AIDS, ὅπως στούς Ἱερούς Ναούς Ἁγίου Ἐλευθερίου Ἄρεως, Ἁγίου Ἐλευθερίου Ἀχαρνῶν κλπ. Ἡ Διεύθυνση Νεότητος συμμετεῖχε μέ ἀντιπρόσωπό της στήν πρώτη Διαβαλκανική Συνάντηση Ὀρθοδόξων Νεολαιῶν στήν Ἀθήνα καί στήν Θεσσαλονίκη τόν Μάϊο τοῦ 1992.

Μέ κείμενό μου, τόν Ἰανουάριο 1994, πρότεινα στούς κατηχητές τῆς Ἱερᾶς Ἀρχιεπισκοπῆς νά διοργανωθοῦν στίς Ἐνορίες ἑορταστικές ἐκδηλώσεις μέ θέμα: «Τά Βαλκάνια καί ἡ κοινή πολιτιστική παράδοση». Μέσα σέ αὐτήν τήν προοπτική θά ἔπρεπε νά γίνη ἀναφορά στό ὅλο θεολογικό καί πνευματικό ἔργο τῶν Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν τῶν Βαλκανίων· νά τονισθοῦν οἱ κοινές πολιτιστικές  παραδόσεις τῶν βαλκανικῶν λαῶν· νά τονισθῆ ἰδιαιτέρως ὅτι αὐτό ὀφείλεται στήν Ἐκκλησία καί τήν Ρωμηοσύνη καί νά μνημονευθοῦν οἱ μεγάλοι φωτιστές τῶν Σλαύων, καθώς ἐπίσης καί διάφοροι ἅγιοι πού συνετέλεσαν στήν κοινή αὐτή παράδοση, ὅπως ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Σιναΐτης καί οἱ μαθητές του, ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς, ὁ ἅγιος Σάββας, ὁ ὅσιος Παΐσιος Βελιτσκόφσκι κλπ.· νά ὑπογραμμισθοῦν οἱ διασπαστικές τάσεις πού παρατηρήθηκαν στό παρελθόν καί παρατηροῦνταν στό παρόν. Ἐπίσης, ἔγιναν προτάσεις γιά πρακτική ἐφαρμογή ὅλων τῶν ἀνωτέρω, ὅπως υἱοθέτηση ἀπό κάθε Ἐνορία ἑνός χωριοῦ ἤ Ἐνορίας ἀπό τόν Βαλκανικό χῶρο, ἐπισκέψεις καί ἐκδρομές σέ Βαλκανικές χῶρες καί συνάντηση μέ τούς νέους, πρόσκληση νέων ἀπό τίς χῶρες τῶν Βαλκανίων γιά ὀλιγοήμερη ἐπίσκεψη στήν Ἑλλάδα, ἀλληλογραφία μεταξύ νέων ἀπό τίς χῶρες αὐτές καί πρόσκληση χορευτικῶν συγκροτημάτων ἀπό ὅλες τίς Βαλκανικές χῶρες.

γ) Σεμινάρια Κατηχητῶν καί Ἡμερίδες

Ἡ ἐπιδίωξή μου ἦταν νά ὑπάρχη διαρκής ἐπιμόρφωση τῶν Κατηχητῶν σέ βασικά σημεῖα ἐκκλησιαστικῆς διδασκαλίας. Μέσα στά πλαίσια αὐτά τίθεται ἡ ἀναγκαιότητα τοῦ Σεμιναρίου τό ὁποῖο ἀνέλαβα προσωπικά, γιατί ἤθελα νά περάσω μέσα στήν κατήχηση τίς βασικές θεολογικές ἀρχές τῆς Ἐκκλησίας μας.  Τό Σεμινάριο γινόταν στόν Ἱερό Ναό Μεταμορφώσεως Πλάκας μιά φορά τόν μήνα καί ἡμέρα Τρίτη. Προηγεῖτο πάντοτε μιά εἰσήγηση ἐκ μέρους μου καί στήν συνέχεια ἀκολουθοῦσε ἡ συζήτηση. Ὅλη ἡ διαδικασία ἦταν περίπου δύο μέ τρεῖς ὧρες. Ἀναπτύχθηκαν τά θέματα πού εἶχαν σχέση μέ τήν ὀρθόδοξη πίστη καί τήν κατήχηση. Θά ἀναφέρω στήν συνέχεια τίς εἰσηγήσεις τίς ὁποῖες ἔκανα:

Τό ἔτος 1988-89 τό θέμα ἦταν: «Ὀρθόδοξη ἐκκλησιαστική κατήχηση»
1. Ἡ ὀρθόδοξη πίστη
2. Ἡ ὀρθόδοξη ἠθική
3. Ἡ πτώση τοῦ ἀνθρώπου
4. Ἡ θεραπεία τοῦ ἀνθρώπου
5. Ἡ ὀρθόδοξη ἀσκητική Α΄
6. Ἡ ὀρθοδοξη ἀσκητική Β΄

Τό ἔτος 1989-90 κεντρικό θέμα ἦταν: «Ἐκκλησία καί ἐκκλησιαστικό φρόνημα»
1. Προέλευση καί ἀποκάλυψη τῆς Ἐκκλησίας
2. Ὁρισμός τῆς Ἐκκλησίας καί ἰδιότητές της
3. Ἡ Ὀρθοδοξία κατά τούς ἁγίους Πατέρες
4. Ὀρθόδοξο-ἐκκλησιαστικό φρόνημα
5. Ὀρθοδοξία καί νομικισμός
6. Τό καθολικό ἦθος τῆς Ἐκκλησίας
7. Ἡ ἐκκοσμίκευση στήν Ἐκκλησία, τήν θεολογία καί τήν ποιμαντική

Τό ἔτος 1990-91 κεντρικό θέμα ἦταν πάλι: «Ἐκκλησία καί ἐκκλησιαστικό φρόνημα»
1. Ἐκκλησία καί θεία Εὐχαριστία κατά τόν ἅγιο Μάξιμο τόν Ὁμολογητή
2. Τό Συνοδικό τῆς Ὀρθοδοξίας
3. Οἱ ἅγιοι Πατέρες καί ἡ φιλοσοφία
4. Τό δόγμα περί τοῦ μυστηρίου τῆς Ἁγίας Τριάδος
5. Ἡ δημιουργία τοῦ κόσμου
6. Ἡ Μεταμόρφωση τοῦ Χριστοῦ, κατά τόν ἅγιο Γρηγόριο τόν Παλαμᾶ.
7. Τό «Πάτερ ἡμῶν», κατά τόν ἅγιο Μάξιμο τόν Ὁμολογητή

Τό ἔτος 1991-92 κεντρικό θέμα ἦταν: «Ἡ ἐν Χριστῷ ζωή, κατά τόν Νικόλαο Καβάσιλα»
1. Ἡ ἐν Χριστῷ ζωή
2. Τό βάπτισμα ὡς γέννηση τοῦ ἀνθρώπου.
3. Τό χρίσμα ὡς κίνηση
4. Ἡ θεία Εὐχαριστία ὡς ζωή
5. Ἡ καθιέρωση τοῦ ἱεροῦ Θυσιαστηρίου
6. Ἡ διαφύλαξη τῆς Χάριτος τῶν Μυστηρίων
7. Ὁ ἐν Χριστῷ ἄνθρωπος.

Τό ἔτος 1992-93 τό βασικό θέμα ἦταν: «Ἡ ὀρθόδοξη θεολογία καί τά σύγχρονα θέματα»
1. Ἐφηβεία καί ὀρθόδοξη ἀγωγή
2. Ἡ θεολογική ἑρμηνεία τοῦ γάμου
3. Ἡ γυναίκα κατά τήν Ὀρθόδοξη Παράδοση
4. Πληροφορική καί θεολογία
5. Ναρκωτικά καί AIDS ἀπό ἐκκλησιαστικῆς προοπτικῆς
6. Ἡ ἐγκληματικότητα στήν σύγχρονη ἐποχή
7. Βία καί ἀναρχία

Τό ἔτος 1993-94 τό βασικό θέμα ἦταν: «Ἡ θεολογία στήν ζωή μας»
1. Ὁ ὀρθόδοξος γάμος
2. Ὁ ὀρθόδοξος μοναχισμός
3. Ἡ μετάνοια στήν ζωή μας
4. Ἡ ποιμαντική τῶν ἁγίων
5. Ἔθνος καί ἐθνικισμός
6. Ἡ πνευματική ζωή τῶν παιδιῶν
7. Σύγχρονη ἀναζήτηση τοῦ Θεοῦ

Τό ἔτος 1994-95 τό κεντρικό θέμα ἦταν «Οἱ Δεσποτικές ἑορτές»
1. Ὁ Εὐαγγελισμός τῆς Θεοτόκου
2. Ἡ Γέννηση τοῦ Χριστοῦ
3. Ἡ Βάπτιση τοῦ Χριστοῦ
4. Ἡ Περιτομή καί ἡ Ὑπαπαντή τοῦ Χριστοῦ
5. Ἡ Μεταμόρφωση τοῦ Χριστοῦ
6. Τά Πάθη καί ὁ Σταυρός τοῦ Χριστοῦ
7. Ἡ Ἀνάσταση καί ἡ Ἀνάληψη τοῦ Χριστοῦ

Τούς πρώτους μῆνες τοῦ ἔτους 1995 διοργανώθηκε Σεμινάριο γιά τούς Κατηχητές τῆς Ἱερᾶς ἈρχιεπιΣεμινάριο Ἀρχιεπισκοπῆς πού διήρκησε τρεῖς μῆνες μέ θέμα τήν σχέση σκοπῆς μεταξύ νέων καί ναρκωτικῶν, στό ὁποῖο μίλησαν πολλοί εἰδικοί ἐπιστήμονες γιά τό θέμα αὐτό. Στό Σεμινάριο αὐτό ὁμίλησα τόν Μάϊο 1995 μέ θέμα: «Ἡ θεολογία τῆς ἐξάρτησης καί ἡ θεραπεία τῶν ἐξαρτημένων». Πέρα ἀπό τά Σεμινάρια γίνονταν Ἡμερίδες, κυρίως , στήν ἔναρξη τῆς κατηχητικῆς περιόδου.

Γιά παράδειγμα, τόν Νοέμβριο τοῦ 1990 ἔγινε μιά Ἡμερίδα στήν ὁποία ἐκτός ἀπό μένα ὁμίλησαν κατηχητές τῆς Ἱερᾶς Ἀρχιεπισκοπῆς Ἀθηνῶν. Τό πρόγραμμα  ἦταν τό ἀκόλουθο:

1. Εἰσαγωγική εἰσήγηση Ἀρχιμ. Ἱερόθεου Βλάχου μέ θέμα: «Κατήχηση καί κατηχητές».
2. Λεωνίδα Σανιδᾶ μέ θέμα: «Ἡ ἀναζήτηση τοῦ Θεοῦ κατά τήν παιδική ἡλικία».
3. Αἰκατερίνη Χουζούρη μέ θέμα: «Ἡ βίωση τῆς Ἐκκλησίας ἀπό τούς ἐφήβους».
4. Ἀνδρέα Μοράτου μέ θέμα: «Ἡ συνάντηση τῆς Ἐκκλησίας μέ τούς συγχρόνους νέους».
Τήν παρακολούθησαν 300 περίπου κατηχητές.

Τόν Ὀκτώβριο τοῦ 1991 ἔγινε Ἡμερίδα μέ γενικό θέμα «Ἐκκλησιαστική ἀγωγή στήν σημερινή ἐποχή» μέ τέσσερεις εἰσηγήσεις, ἐκ τῶν ὁποίων οἱ τρεῖς εἰσηγητές ἦταν Κατηχητές τῆς Ἱερᾶς Ἀρχιεπισκοπῆς.

1. Ἀρχιμ. Ἱερόθεου Βλάχου μέ θέμα: «Στοιχεῖα ὀρθοδόξου ἀγωγῆς».
2. Θεοδώρας Ἀντωνοπούλου μέ θέμα: «Ἐκκλησιαστική ἀγωγή στά παιδιά τοῦ Δημοτικοῦ».
3. Μάρκου Σγάντζου μέ θέμα: «Ἐκκλησιαστική ἀγωγή στά παιδιά τοῦ Γυμνασίου».
4. Πέτρου Καναβοῦ, μέ θέμα: «Ἐκκλησιαστική ἀγωγή στά παιδιά τοῦ Λυκείου».

Τόν Ὀκτώβριο 1992 ἔγινε Ἡμερίδα γιά τούς Κατηχητές τῆς Ἱερᾶς Ἀρχιεπισκοπῆς. Τό πρόγραμμα ἦταν τό ἑξῆς:

1. π. Γεώργιος Καλαντζῆς μέ θέμα: «Οἱ νέοι στήν ζωή τῆς Ἐνορίας».
2. Ἀρχιμ. π. Σεραφείμ Παπακώστας μέ θέμα: «Ἐνοριακές Φοιτητικές Συνάξεις».
3. Πρωτοπρ. π. Ματθαῖος Χάλαρης, μέ θέμα: «Ἐπικοινωνία Ἐνορίας μέ τά Σχολεῖα».
4. Ἀρχιμ. π. Ἱερόθεος Βλάχος, μέ θέμα: «Ὀρθόδοξη Ἐκκλησιαστική Κατήχηση».

Καί τά ἑπόμενα ἔτη, 1993, 1994, ἔγιναν παρόμοιες Ἡμερίδες, ἀλλά δυστυχῶς δέν διατήρησα στό ἀρχεῖο μου κάτι σχετικό μέ τήν θεματολογία τους.

δ) Διοργάνωση ἀθλητικῶν ἐκδηλώσεων

Δώσαμε ἰδιαίτερη προσοχή στήν ὅλη ἀγωγή τῶν παιδιῶν, πού γίνεται καί μέ τήν ἄθληση. Διεπίστωσα ὅτι ὑπῆρχαν Ἐνορίες στίς ὁποῖες τά  παιδιά εἶχαν δημιουργήσει ὁμάδες καλαθοσφαίρισης (μπάσκετ) καί ἤθελα αὐτό νά καλλιεργηθῆ ἀκόμη περισσότερο. Ἔτσι συνεργάσθηκα μέ τόν Κληρικό τῆς Ἀρχιεπισκοπῆς Ἀθηνῶν π. Ἀντώνιο Καλλιγέρη, ὁ ὁποῖος ἦταν πρώην παίκτης καλαθοσφαίρισης, συναθλητής μέ τόν Παναγιώτη Γιαννάκη, προκειμένου νά διοργανωθῆ καλύτερα αὐτό τό ἔργο.

Μέσα στά πλαίσια αὐτά διοργανώσαμε πρωτάθλημα ὅλων τῶν ὁμάδων αὐτῶν μέ τήν βοήθεια διαιτητῶν πού ζητήσαμε ἀπό τήν Ὁμοσπονδία Καλαθοσφαίρισης. Περίπου δεκαπέντε Ἐνορίες ἔλαβαν μέρος καί διοργανώθηκε τό Πρωτάθλημα κάθε Σάββατο ἤ Κυριακή γιά περίπου τέσσερεις μῆνες. Στό τέλος δέ πού παρέμειναν τέσσερεις ὁμάδες, διοργανώσαμε τό Final Four στό γήπεδο τοῦ Πανελληνίου, ὅπου ἔγιναν οἱ ἀγῶνες μέ τήν παρουσία τῶν παιδιῶν τῶν Κατηχητικῶν Σχολείων, ἀναδείχθηκαν οἱ τρεῖς πρῶτοι νικητές καί δώσαμε κανονικά μετάλλια καί κύπελο. Ἡ διοργάνωση ἦταν ὁμοία μέ τίς διοργανώσεις τῶν ἀθλητικῶν Σωματείων.

Ἡ τελική ἡμέρα συνδυάσθηκε καί μέ τήν λήξη τῶν Κατηχητικῶν Σχολείων, ἦταν κάτι τό πρωτότυπο πού προκάλεσε ἰδιαίτερη ἐντύπωση. Εὐτυχῶς, μετά τήν  ἐπισκοποποίησή μου ἀνέλαβε τήν Διεύθυνση Νεότητος ὁ π. Ἀντώνιος Καλλιγέρης, ὁ ὁποῖος συνέχισε τό ἔργο καί τό ἀνέδειξε. Πάντως, ἐπί τῶν ἡμερῶν μου θέσαμε τά  θεμέλια ὅλης αὐτῆς τῆς διοργάνωσης. 

Σκοπός μου ἦταν τά παιδιά τῶν Ἐνοριῶν που ἀσχολοῦνται μέ τήν Κατήχηση νά ἔχουν εὐρύτερα ἐνδιαφέροντα καί νά συνδυάζεται ἡ ζωή τῆς Ἐκκλησίας μέ τήν κοινωνική ζωή καί νά μήν αἰσθάνωνται ὅτι κάτι τούς λείπει ἀπό τήν Ἐκκλησία. Βεβαίως, δέν ἀποβλέπαμε στό νά χαθῆ ὁ λειτουργικός καί ποιμαντικός σκοπός, οὔτε νά ὁδηγηθοῦμε στήν ἐκκοσμίκευση, ἀλλά δέν ἔπρεπε νά πέσουμε καί σέ ἕναν ἰδιότυπο μανιχαϊσμό. Ἐπιβλέπαμε τό ὅλο ἔργο αὐτό ὥστε νά γίνεται μέσα στά πλαίσια τῆς θεολογικῆς καί ἐκκλησιολογικῆς ἰσορροπίας καί νά ἀποφύγουμε τά ἄκρα.

ε) Ὑλικό γιά μαθήματα καί ἑορτές

Ἡ Διεύθυνση Νεότητος τῆς Ἀρχιεπισκοπῆς δέν εἶχε σκοπό νά ὑποκαταστήση ἤ ἀντικαταστήση τό ἔργο τῶν Ἐνοριῶν στόν νεανικό τομέα, ἀλλά νά τούς βοηθᾶ νά τό ἐξασκήσουν ἀκόμη καλύτερα. Ἔτσι, καταρτίσαμε κάποιο κατηχητικό ἔτος βοηθήματα, τά ὁποῖα ἀποστείλαμε στούς Κατηχητές τοῦ Κατωτέρου (Δημοτικό), τοῦ Μέσου (Γυμνάσιο) καί τοῦ Ἀνωτέρου Κατηχητικοῦ Σχολείου (Λύκειο). Τό Κατώτερο εἶχε τίτλο «Οἱ Φίλοι τοῦ Χριστοῦ», τό Μέσο «Ζώντας τά σωτηριολογικά γεγονότα στήν θεία Λειτουργία» καί συντάχθηκαν ἀπό τόν γραμματέα τῆς Διευθύνσεως Νεότητας Γεώργιο Μαυρομάτη, τό Ἀνώτερο εἶχε τίτλο «Πίστη καί ζωή» καί συντάχθηκε ἀπό μένα. Ἐπίσης, συγκεντρώναμε μέ τήν βοήθεια τοῦ Γραμματέως κ. Γεωργίου Μαυρομάτη ὑλικό γιά διάφορες ἐκδηλώσεις, ὅπως γιά τίς ἐθνικές ἑορτές, γιά τήν «Μνήμη τῆς Μικρασίας» (1992), ἐκδήλωση γιά τά Βαλκάνια (1994), τά ὁποῖα ἀποστείλαμε στίς Ἐνορίες γιά νά ἀξιοποιηθοῦν κατάλληλα γιά τίς ἑορταστικές τους ἐκδηλώσεις.

στ) Περιοδικό «Σημειωματάριο»

Διαπιστώθηκε ἡ ἀνάγκη νά ὑπάρχη ἕνα περιοδικό πού νά κυκλοφορῆ μεταξύ τῶν Κατηχητῶν ὡς ἕνας τρόπος ἐπικοινωνίας μαζί τους. Παλαιότερα εἶχε ἐκδοθῆ ἕνα πολυγραφημένο περιοδικό μέ τίτλο «Σημειωματάριο», ὅταν Διευθυντές Νεότητος ἦταν οἱ μετέπειτα Μητροπολίτες Θήρας Παντελεήμων καί Κίτρους Ἀγαθόνικος. Ὅταν ἀνέλαβα τήν Διεύθυνση τῆς Νεότητος ἡ ἔκδοση τοῦ περιοδικοῦ εἶχε διακοπῆ. Ἀποφασίσαμε νά τό ἐπανεκδώσουμε φωτοτυπημένο, γιατί δέν ὑπῆρχαν τά  κατάλληλα χρηματικά ποσά γιά νά τυπωθῆ.

Στό «Σημειωματάριο» ἀναλύονταν διάφορα θέματα πού ἀφοροῦσαν τήν κατήχηση τῶν παιδιῶν, ὅπως γιά παράδειγμα: «Κατήχηση καί κατηχητές στήν Ὀρθόδοξη Παράδοση», «Ἡ ἀναζήτηση τοῦ Θεοῦ κατά τήν παιδική ἡλικία», «Ἡ βίωση τοῦ Θεοῦ ἀπό τούς ἐφήβους», «Ἡ συνάντηση τῆς Ἐκκλησίας μέ τούς σύγχρονους νέους» κλπ., καθώς ἐπίσης καί παρουσιάζονταν διάφορες  εἰδήσεις ἀπό τό ὅλο κατηχητικό ἔργο τῆς Ἀρχιεπισκοπῆς. Ἀκόμη λαμβάναμε συνεντεύξεις ἀπό τούς ὑπεύθυνους τῆς κατηχήσεως στίς Ἐνορίες προκειμένου νά κοινοποιῆται ὅλο αὐτό τό ἔργο πού ἐπιτελοῦσαν καί νά γίνεται ἀφορμή νά δημιουργηθοῦν διάφορα ἐρεθίσματα σέ ἄλλους κατηχητές νά κάνουν κάτι ἀνάλογο.

Στό «Σημειωματάριο» πάντοτε ὑπῆρχε ἕνα μικρό  προλογικό σημείωμα ἀπό μένα, ὅπως γιά παράδειγμα «Ἐκκλησιαστικό φρόνημα», «Σταυρός-Ἀνάσταση», «Μιά προσφορά ἀγάπης», «Νέα σπορά», «Νέον ἔτος», «Πάσχα
Κυρίου», «Ποιμαντική Διακονία», «Ρύπανση τοῦ χρόνου», «Τῶν Ὀρθοδόξων οἱ Κοινότητες», «Συνεχής προσφορά» κλπ. Τό «Σημειωματάριο», τό ὁποῖο περιελάμβανε πολλά θέματα πού ἀφοροῦσαν τήν ἀγωγή τῶν νέων ἀποστελλόταν σέ ὅλους τούς ὑπευθύνους Ἱερεῖς Νεότητος τῶν Ἐνοριῶν καί στούς Κατηχητάς τῆς Ἱερᾶς Ἀρχιεπισκοπῆς Ἀθηνῶν πού ἀνέρχονταν στόν ἀριθμό περίπου τῶν 400-500.

ζ) Ἐκδρομές

Ἡ σύσφιξη τῶν σχέσεων μεταξύ τῶν Κατηχητῶν γινόταν καί μέ διάφορες ἄλλες ἐκδηλώσεις, ὅπως γιά παράδειγμα οἱ ἐκδρομές, τίς ὁποῖες διοργάνωνε τό Γραφεῖο Νεότητος καί τά ἔξοδα ἐκάλυπτε ἐξ ὁλοκλήρου ἡ
Ἱερά Ἀρχιεπισκοπή Ἀθηνῶν. Ἦταν μιά πρωτοβουλία τήν ὁποία λάβαμε τήν ἐποχή πού ἤμουν Διευθυντής Νεότητος καί εἶχε πολύ καλά ἀποτελέσματα.
Στό τέλος κάθε κατηχητικῆς περιόδου κάναμε ἡμερήσιες ἐκδρομές, ὅπως στήν Ἁγία Λαύρα καί τό Μέγα Σπήλαιο (1990), στό Ναύπλιο καί Ἄργος (1991), στίς Ἱερές Μονές Δαμάστας, Ἀγάθωνος (1992), στήν Ἱερά Μονή Σαγματᾶ (1993), στήν Λεβαδειά, στόν Ὅσιο Λουκᾶ καί στήν Ἱερά Μονή Εὐαγγελίστριας (1994).

η) Τό γενικό ἔργο

Μέ τήν Χάρη τοῦ Θεοῦ τά ὀκτώ χρόνια τά ὁποῖα ἐργάσθηκα μεταξύ τῶν Κατηχητῶν, προσέφερα ὅσο μποροῦσα καλύτερα τίς δυνάμεις μου γιά τήν ἀνάπτυξη τοῦ κατηχητικοῦ ἔργου καί τήν ἔνταξή του μέσα σέ  ἐκκλησιαστικά πλαίσια. Ἐκτός ἀπό τήν ἐκκλησιαστική κατήχηση ἔγιναν πολλές ἑορταστικές ἐκδηλώσεις, λειτούργησαν τμήματα  ἐκμαθήσεως βυζαντινῆς μουσικῆς, δημιουργήθηκαν  τμήματα παραδοσιακῶν χορῶν καί νεανικῆς χορωδίας, ἔγιναν προγράμματα πληροφορικῆς, δημιουργήθηκαν  φροντιστήρια μαθημάτων, ἔγιναν διάφορες ἀθλητικές  ἐκδηλώσεις, ἐκδόθηκαν νεανικά περιοδικά ἀπό τίς Ἐνορίες, καί ἔγιναν πολλές ἄλλες δραστηριότητες, ὅπως συναυλίες, ἐπισκέψεις σέ νοσοκομεῖα, σέ μουσεῖα, συνεστιάσεις, δημιουργήθηκαν δανειστικές βιβλιοθῆκες, ἔγιναν, δεξιώσεις ἐκπαιδευτικῶν, δημιουργήθηκαν τμήματα ἁγιογραφίας, χειροτεχνίας, ἐκθέσεις βιβλίων κλπ. Ἕνα μέρος τῆς ἐκκλησιαστικῆς αὐτῆς ἀγωγῆς πού ἔγινε στήν Ἱερά Ἀρχιεπισκοπή Ἀθηνῶν παρουσιάζεται γιά τό ἔτος 1991 στό βιβλίο μου Παρεμβάσεις στήν σύγχρονη κοινωνία, τόμ. Β΄, σελ. 222-228.

4. Τό ἔργο μου ὡς μέλους τοῦ Ἱδρύματος Νεότητος τῆς Ἱερᾶς Ἀρχιεπισκοπῆς Ἀθηνῶν

Τό Ἵδρυμα Νεότητος τῆς Ἱερᾶς Ἀρχιεπισκοῆς ἱδρύθηκε τό ἔτος 1988 ἀπό τόν τότε Πρωτοσύγκελλο τῆς Ἱερᾶς Ἀρχιεπισκοπῆς Ἀθηνῶν Ἀρχιμανδρίτη Δημήτιο Μπεκιάρη, νῦν Μητροπολίτη Γουμενίσσης, προκειμένου νά βοηθήση στήν εὕρεση ἑνός νέου τρόπου κατηχήσεως καί ἀγωγῆς τῶν παιδιῶν στίς κατά τόπους Ἐνορίες. Τό σχῆμα τό ὁποῖο λειτουργοῦσε ἦταν: οἱ Ἐνορίες μποροῦσαν νά ἱδρύσουν Ἐνοριακές Νεανικές Ἑστίες (ΕΝΕ), παράλληλα μέ τά Κατηχητικά Σχολεῖα τά ὁποῖα γίνονταν, στίς ὁποῖες Νεανικές Ἑστίες  προγραμματίζονταν διάφορες ἐκδηλώσεις, ὅπως Χορωδίες, ἀθλητικές ἐκδηλώσεις, ἐκμάθηση χορῶν, φροντιστηριακά  μαθήματα κλπ.  Οἱ ΕΝΕ διοικοῦνταν ἀπό Ἐπιτροπές, τίς ὁποῖες ἀπάρτιζαν διάφορα πρόσωπα ἱκανά γιά τήν ἀγωγή τῶν παιδιῶν, εἶχαν τήν δυνατότητα νά δέχωνται προσφορές χορηγῶν, ἀνεξάρτητα ἀπό τά Ἐκκλησιαστικά Συμβούλια, καί περιαγόταν δίσκος στίς Ἐνορίες μερικές ἡμέρες  τόν χρόνο γιά τήν συλλογή χρημάτων, τά ὁποῖα προορίζονταν ἀποκλειστικῶς καί μόνον γιά τήν ἀγωγή τῶν παιδιῶν.

Τό Ἵδρυμα Νεότητος τῆς Ἱερᾶς Ἀρχιεπισκοπῆς, πού ἀποτελεῖτο ἀπό τόν Ἀρχιεπίσκοπο Ἀθηνῶν ὡς Πρόεδρο, τόν Πρωτοσύγκελλο ὡς Ἀντιπρόεδρο, τόν ἑκάστοτε Διευθυντή Νεότητος τῆς Ἀρχιεπισκοπῆς καί ἄλλους οἱ ὁποῖοι εἶχαν διακριθῆ σέ διαφόρους τομεῖς, διηύθυνε καί ὀργάνωνε ὅλο αὐτό τό ἔργο στίς ΕΝΕ. Ὡς Διευθυντής Νεότητος διορίσθηκα μέλος τοῦ Διοικητικοῦ Συμβουλίου τοῦ Ἱδρύματος Νεότητος, τῆς Ἱερᾶς Ἀρχιεπισκοππῆς Ἀθηνῶν τήν 10-5-1991.

α) Συνεδριάσεις Συμβουλίων

Τό Διοικητικό Συμβούλιο τοῦ Ἱδρύματος Νεότητος συνεδρίαζε τακτικά καί ὁσάκις ὑπῆρχε ἀνάγκη, ἀφ’ ἑνός μέν γιά νά ἐνημερώνεται γιά τό ὅλο ἔργο τό ὁποῖο ἐπιτελεῖτο στίς Ἐνορίες, ἀφ’ ἑτέρου δέ γιά νά τό συντονίζηκαλύτερα. Εἶχε, βέβαια, καί τήν δυνατότητα τῆς οἰκονομικῆς αὐτάρκειας καί μέ αὐτόν τόν τρόπο βοηθοῦσε στήν ἀναζωπύρωση τοῦ νεανικοῦ ἔργου στίς Ἐνορίες.

Ὅπως εἶναι φυσικό ὡς Διευθυντής Νεότητος τῆς Ἀρχιεπισκοπῆς συμμετεῖχα στίς Συνεδριάσεις αὐτοῦ τοῦ ὀργάνου παράλληλα μέ τήν δική μου ἁρμοδιότητα πού ἦταν ἡ ὀργάνωση τοῦ κατηχητικοῦ ἔργου. Σκοπός τοῦ Ἱδρύματος Νεότητος ἦταν, ὅπως ἀναφέρθηκε, νά βρεθῆ ἕνας νέος τρόπος προσεγγίσεως τῶν νέων στήν Ἐκκλησία καί ἀξιοποιήσεως τῶν ἰδιαιτέρων χαρισμάτων τους. Ἐνθυμοῦμαι ὅτι ἐκτός ἀπό σημαίνοντα πρόσωπα τῆς Ἱερᾶς Ἀρχιεπισκοπῆς Ἀθηνῶν, πού προέρχονταν ἀπό τό οἰκονομικό καί νομικό ἐπιτελεῖο τῆς Ἀρχιεπισκοπῆς, μέλη τοῦ Ἱδρύματος αὐτοῦ, ἦταν μεταξύ τῶν ἄλλων, ὁ Ἀρχιμανδρίτης Φιλόθεος Φάρος καί ὁ καθηγητής Χρῆστος Γιανναρᾶς. Γίνονταν πολλές συζητήσεις σέ θεωρητικό καί πρακτικό ἐπίπεδο καί προσπαθούσαμε νά δώσουμε τήν ἐκκλησιαστική, λατρευτική καί ποιμαντική διάσταση στήν ἐκκλησιαστική ἀγωγή τῶν παιδιῶν, ἀποκλείοντας τήν ἐκκοσμίκευση καί τήν συντηρητικότητα.  Κατά καιρούς καλούσαμε στά Συμβούλια Κληρικούς πού ἦταν ὑπεύθυνοι τῶν Νεανικῶν Ἐνοριακῶν Ἑστιῶν γιά νά μᾶς ἀναλύσουν τό ἔργο τό ὁποῖο ἐπιτελοῦσαν στίς Ἐνορίες τους, τό ὁποῖο σέ πολλές περιπτώσεις ἦταν καταπληκτικό.

Τελικά, ὅλη αὐτή ἡ προσπάθεια εἶχε πολλά θετικά  ἀποτελέσματα. Μερικοί Ναοί τῆς Ἀρχιεπισκοπῆς ἦταν ἑστίες νεανικῆς ζωῆς, σέ αὐτές συγκεντρώνονταν πολλοί νέοι, ὄχι μόνον γιά ψυχαγωγικούς λόγους, ἀλλά καί γιά ἐκκλησιολογικούς. Ἡ προσπάθεια ἐπεκτεινόταν καί στούς φοιτητές καί κατά καιρούς σέ μερικές ἐνορίες γίνονταν ὁμιλίες ἀπό διαφόρους ἐπιστήμονες, ἀκολουθοῦσε δεξίωση τῶν φοιτητῶν, πολλές φορές γίνονταν καί ἀγρυπνίες. Ὁ σκοπός ἦταν νά βοηθηθοῦν οἱ νέοι, μαθητές καί φοιτητές, νά ἀποκτήσουν ἐκκλησιαστικό φρόνημα, νά ἐκκεντριστοῦν μέσα στόν ἐκκλησιαστικό ὀργανισμό, νά κάνουν δηλαδή μιά πορεία πρός ἐκκλησιασμό. Δέν γνωρίζω πῶς ἐξελίχθηκε αὐτή ἡ προσπάθεια καί τί γίνεται σήμερα, ἀλλά ἀπό τίς 150 περίπου Ἐνορίες τῶν Ἀθηνῶν, οἱ 50 εἶχαν ἀναπτύξει ἕνα ἀξιόλογο νεανικό ἔργο.

β) Ἐπισκέψεις σέ Νεανικά Κέντρα – διοργανώσεις ἐκδηλώσεων

Ὡς Διευθυντής Νεότητος καί μέλος τοῦ Ἱδρύματος Νεότητος τῆς Ἱερᾶς Ἀρχιεπισκοπῆς Ἀθηνῶν δεχόμουν προσκλήσεις γιά νά ὁμιλήσω στούς μαθητές καί τούς φοιτητές καί νά γίνη συζήτηση. Ὑπῆρχε ἔντονο ἐνδιαφέρον ἀπό τά θέματα τά ὁποῖα ἀναπτύσσονταν, πού ἀναφέρονταν
στόν τρόπο μέ τόν ὁποῖο πλησιάζουμε τήν Ἐκκλησία, στό πῶς ἀποκτοῦμε ἐκκλησιαστικό φρόνημα καί ἦθος καί πῶς ἀντιδροῦμε στό κοινωνικό γίγνεσθαι, σέ σύγχρονα προβλήματα, ὅπως τά ναρκωτικά καί τό AIDS.

Παράλληλα γίνονταν πολλές ἐκδηλώσεις σέ κλειστά γήπεδα, στό προαύλιο τῶν Ἱερῶν Ναῶν καί σέ ἀνοικτά θέατρα, στά ὁποῖα οἱ νέοι παρουσίαζαν τά προγράμματά τους (χορωδίες καί χορευτικά συγκροτήματα), συμμετεῖχα σέ πολλές τέτοιες ἐκδηλώσεις, μετέφερα τίς εὐχές τοῦ Ἀρχιεπισκόπου καί ἔβλεπα τόν ἐνθουσιασμό τῶν ἀνθρώπων γιά τήν προσπάθεια αὐτή πού γινόταν. Ἐνθυμοῦμαι ἰδιαίτερα μερικές τέτοιες ὑπαίθριες ἐκδηλώσεις τῶν Ἱερῶν Ναῶν Ἁγίου Ἀθανασίου Πολυδρόσου, τοῦ Ἱεροῦ Ναοῦ Ἁγίου Χαραλάμπους Ἰλισίων καί τῆς
Ὑψώσεως τοῦ Τιμίου Σταυροῦ Χολαργοῦ.

5. Ἐκπροσώπηση τοῦ Ἀρχιεπισκόπου καί τῆς Ἱερᾶς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας σέ διάφορα Συμβούλια

Ἐπειδή ἀσχολούμουν εἰδικά μέ τό θέμα τῆς Νεότητος, καί ὡς Διευθυντής Νεότητος καί ὡς μέλος τοῦ Ἱδρύματος Νεότητος, στό ὁποῖο συνήθως εἰσηγούμουν διάφορα θέματα πού ἀπασχολοῦσαν τούς νέους, ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Σεραφείμ ἔβλεπε τό ἔργο, παρακολουθοῦσε τήν ἔντονη διάθεση μέ τήν ὁποία τό ἔκανα καί μέ πρότεινε νά συμμετάσχω ὡς ἐκπρόσωπος τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος σέ διάφορες Ἐθνικές Ἐπιτροπές πού προβλεπόταν νά παρίσταται καί ἐκπρόσωπος τῆς Ἐκκλησίας. Εἶναι ἀλήθεια ὅτι ὅλο τό ἔργο τό ὁποῖο ἐπιτελοῦσα καί στό ἱεροκηρυκτικό καί στόν νεανικό τομέα ἦταν μεγάλο καί βαρύ. Ὡστόσο, ὅμως, ἡ παρουσία μου στά  Διοικητικά Συμβούλια τῶν διαφόρων Ἐπιτροπῶν, ἀφ’ ἑνός μέν μοῦ ἔδινε τήν δυνατότητα νά ἐνημερώνομαι πάνω σέ διάφορα σύγχρονα ζητήματα καί νά ἀποκτῶ ἰδιαίτερη  πείρα, ἀφ’ ἑτέρου δέ νά δραστηριοποιοῦμαι ἀκόμη  περισσότερο στά θέματα αὐτά.

Στήν συνέχεια θά ἀναφέρω τίς Ἐπιτροπές τίς ὁποῖες συμμετεῖχα προτεινόμενος εἴτε ἀπό τόν Ἀρχιεπίσκοπο Ἀθηνῶν εἴτε ἀπό τήν Ἱερά Σύνοδο τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος. Σημειωτέον ἡ πρόταση γινόταν ἀπό τά διάφορα Ὑπουργεῖα πρός τόν Ἀρχιεπίσκοπο ἤ τήν Ἱερά Σύνοδο καί διορίζονταν τά πρόσωπα ἀπό τό Κράτος. Πρέπει νά ὑπογραμμίσω ὅτι ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Σεραφείμ μοῦ εἶχε ἀπόλυτη ἐμπιστοσύνη καί ἐκτιμοῦσε τίς γνώσεις καί τόν τρόπο μέ τόν ὁποῖον χειριζόμουν τά θέματα.

–Ἐθνική Ἐπιτροπή κατά τοῦ AIDS

Ἡ πρόταση νά συμμετάσχη ἡ Ἐκκλησία στήν Ἐπιτροπή αὐτή ἦταν ἀπό τόν τότε Ὑφυπουργό Ὑγείας Πρόνοιας καί Κοινωνικῶν Ἀσφαλίσεων κ. Ἐμμανουήλ Σκουλάκη, ὁ ὁποῖος ἀγαποῦσε τήν Ἐκκλησία καί εἶχε μεγαλώσει κάτω ἀπό τήν προστασία τοῦ Μητροπολίτου Κισάμου καί Σελήνου τῆς Κρήτης Εἰρηναίου, καί ἡ ἐπιλογή μου ἔγινε ἀπό τόν Ἁρχιεπίσκοπο. Εἶναι χαρακτηριστικό ὅτι ὁ Ἀρχιεπίσκοπος μέ πολύ χιοῦμορ εἶπε στόν Ὑφυπουργό, ὅταν τόν ἐπισκέφθηκε γιά νά τοῦ ὑποδείξη ἕνα πρόσωπο: «Ἐσεῖς μέ τήν ζωή πού ζῆτε θά ψοφήσετε ὅλοι ἀπό τό AIDS. Μόνον ἐμεῖς θά μείνουμε ἀπρόσβλητοι!». Στήν Ἐπιτροπή συμμετεῖχαν Καθηγητές Πανεπιστημίου, κυρίως Ἰατρικῆς Σχολῆς, πού ἀσχολοῦνταν εἰδικά μέ προβλήματα πού εἶχαν σχέση μέ τόν ἰό HIV πού ἔχει ὡς συνέπεια τήν νόσο τῆς ἀνοσιολογικῆς ἀνεπάρκειας (AIDS). Πρόεδρος τῆς Ἐπιτροπῆς ἦταν ὁ Καθηγητής καί Ἀκαδημαϊκός Μερίκας καί μέλη τῆς Ἐπιτροπῆς ἦταν οἱ καθηγητές Ματσανιώτης, Παπαπέτρου, Τριχόπουλος, Κακλαμάνης, καί ἄλλοι ἐκπρόσωποι διαφόρων φορέων.

Τά προβλήματα τά ὁποῖα ἀντιμετωπίσαμε ἦταν βασικά δύο. Τό ἕνα ἀφοροῦσε τήν χορήγηση τοῦ φαρμάκου στούς φορεῖς τοῦ AIDS, τόν τρόπο μέ τόν ὁποῖο θά χορηγῆται τό φάρμακο, διότι ἐπρόκειτο γιά πολύ ἀκριβό φάρμακο, ὕστερα ἀπό συνταγή δύο νοσοκομειακῶν ἰατρῶν. Καταλάβαινα ὅτι ὑπῆρχαν πολλά οἰκονομικά συμφέροντα γύρω ἀπό τό θέμα αὐτό. Τό ἄλλο πρόβλημα ἦταν ἡ ἐνημέρωση γιά τήν πρόληψη καί περιορίζονταν μόνον στήν πρόταση γιά τήν χρήση προφυλακτικοῦ.

Εἰδικά γιά τό θέμα αὐτό, γιά τόν τρόπο τῆς ἐνημερώσεως, καί γιά τήν μονομερῆ ἀντιμετώπιση τοῦ προβλήματος ἔδωσα μεγάλο ἀγώνα μέ θεολογικά καί ἰατρικά ἐπιχειρήματα, ἀλλά πάντοτε μέ σύνεση καί διάκριση.
Τελικά ἐξαναγκάσθηκα νά παραιτηθῶ ἀπό τήν Ἐπιτροπή, ἐπειδή διαφωνοῦσα μέ τόν τρόπο ἐνημέρωσης, ἀφοῦ συζήτησα προηγουμένως μέ τόν Μακαριώτατο Ἀρχιεπίσκοπο Ἀθηνῶν Σεραφείμ, ὁ ὁποῖος καί συμφώνησε. Τήν ὅλη παρουσία μου στήν Ἐπιτροπή, τίς προτάσεις τίς ὁποῖες ὑπέβαλα καί τελικά τά αἴτια τῆς παραίτησής μου, ὅπως καί τά κείμενα, ἔχουν περιληφθῆ σέ ἕνα βιβλίο μου μέ τίτλο AIDS ἕνας ἄλλος τρόπος ζωῆς.

–Ὀργανισμός κατά τῶν Ναρκωτικῶν (ΟΚΑΝΑ)

Στόν Ὀργανισμό αὐτό πού ἀνῆκε στό Ὑπουργεῖο Ὑγείας καί Πρόνοιας καί Κοινωνικῶν Ἀσφαλίσεων ἐκπροσωποῦσα τήν Ἐκκλησία τῆς Ἑλλάδος μέ διορισμό πού ἔγινε ἀπό τήν Ἱερά Σύνοδο τόν Νοέμβριο τοῦ 1993. Σκοπός τοῦ ΟΚΑΝΑ ἦταν νά δημιουργῆ προγράμματα πρόληψης καί προγράμματα θεραπείας καί νά προτείνη τό κατάλληλο νομοθετικό πλαίσιο γιά τήν ἀντιμετώπιση ὅλου τοῦ προβλήματος, ἤτοι τῆς πρόληψης, τῆς θεραπείας-ἀποτοξίνωσης καί τῆς ἐπανένταξης στόν κοινωνικό χῶρο.
Ὡς ἐκπρόσωπος τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος ἔδινα προτεραιότητα στά αἴτια τά ὁποῖα ὁδηγοῦν τούς νέους στήν λήψη ἐξαρτησιογόνων οὐσιῶν, στόν τρόπο πρόληψης καί κυρίως στό νά προσφερθῆ νόημα ζωῆς στούς ἀνθρώπους. Ὅμως, παρατηροῦσα ὅτι ὅλες οἱ Συνεδριάσεις εἶχαν ἕνα νομοτεχνικό χαρακτήρα καί περιορίζονταν σέ ἐξωτερικά σημεῖα, χωρίς νά ἀναφέρωνται σέ θέματα τά ὁποῖα ἐνδιέφεραν τήν Ἐκκλησία. Κυρίως ἐνδιαφέρονταν στό νά καθορίσουν ἕνα νομικό πλαίσιο πού θά παρέχη τίς ἀπαραίτητες προϋποθέσεις, προκειμένου νά λειτουργοῦν τά Κέντρα Πρόληψης καί Ἀποτοξίνωσης, ὥστε νά χορηγοῦνται οἱ ἄδειες σέ αὐτούς πού εἶχαν τίς ἀπαραίτητες προϋποθέσεις. Τό κυριότερο πρόβλημα πού μᾶς ἀπασχολοῦσε ἦταν ὁ τρόπος χορήγησης τῆς μεθαδόνης, πού ἦταν ὑποκατάστατο τῶν ἐξαρτησιογόνων οὐσιῶν τῶν λεγομένων σκληρῶν ναρκωτικῶν. Ὑπῆρχαν πολλοί πού ἤθελαν νά λαμβάνουν μεθαδόνη ἀντί γιά ναρκωτικές οὐσίες, καθώς ἐπίσης ὑπῆρχε μεγάλη ἀντίδραση ἀπό τούς κατοίκους τῶν περιοχῶν, ὅπου εἶχαν καθορισθῆ τά κέντρα γιά νά χορηγῆται ἡ μεθαδόνη. Ἡ βασική μου ἀντίρρηση ἦταν ὅτι δέν εἶναι δυνατόν προκειμένου νά θεραπευθῆ ὁ ναρκομανής νά τοῦ χορηγῆται μιά ἠπιότερης μορφῆς ναρκωτική οὐσία καί ὅτι δέν εἶναι δυνατόν μέ τήν δική μας συγκατάθεση νά δημιουργοῦμε νέους πού νά εἶναι ἐξαρτηματικά ὄντα.
Βεβαίως, ὑπῆρχαν διαφορετικές ἀπόψεις ἐπί τοῦ θέματος. Πάντως, ἡ πείρα τήν ὁποία ἀπέκτησα πάνω στό θέμα αὐτό ἦταν μεγάλη καί μέ βοήθησε νά ἐπεκτείνω τήν δραστηριότητα στίς Ἐνορίες τῆς Ἀρχιεπισκοπῆς μέσῳ τῆς Διευθύνσεως Νεότητος, προσφέροντας κυρίως νόημα ζωῆς στούς νέους καί ὕπαρξης πού εἶναι ἡ καλύτερη πρόληψη γιά τά ναρκωτικά, καί ἀκόμη περισσότερο νά καλλιεργηθῆ ἡ αἴσθηση ὅτι ἡ Ἐνορία εἶναι μιά θεραπευτική
κοινότητα πού ἀσκεῖ τήν πρωτοβάθμια, δευτεροβάθμια καί τριτοβάθμια πρόληψη. Θά ἀναφέρω μερικές δράσεις. Ἔκανα εἰσήγηση μέ θέμα «Ναρκωτικά καί AIDS. Δύο προβλήματα μέ ἰδιαίτερη ὀξύτητα γιά τήν νέα γενιά τοῦ Σήμερα», στό Πανελλήνιο Συνέδριο Στελεχῶν Νεότητος τῆς Ἱερᾶς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος (Μάϊος 1992). Ἐπίσης, ἔκανα μιά ἄλλη εἰσήγηση στό Συνέδριο τοῦ Β΄ Τεχνικο-επαγγελματικοῦ Λυκείου Ἀθήνας, μέ θέμα «Σπουδάζουσα Νεότητα καί Ναρκωτικά», μέ πρόταση τοῦ Μακαριωτάτου Ἀρχιεπισκόπου (Ἀπρ. 1993). Ἀκόμα, στήν Ἀρχιεπισκοπή δημιουργήσαμε διάφορα Σεμινάρια καί Συνάξεις πού ἀναλύσαμε ὅλο τό βαθύτερο πρόβλημα τῶν ναρκωτικῶν καί τά ὁποῖα ἀναφέρθηκαν σέ ἄλλες ἑνότητες.

–Κέντρο Ἐλέγχου Εἰδικῶν Λοιμώξεων (ΚΕΕΛ)

Διορίστηκα στό Διοικητικό Συμβούλιο τοῦ Κέντρου Ἐλέγχου Εἰδικῶν Λοιμώξεων (ΚΕΕΛ) ὡς ἀναπληρωτής τοῦ τότε Μητροπολίτου Δημητριάδος Χριστοδούλου πού ἦταν ἐκπρόσωπος τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος (Δεκ. 1992). Πρόκειται γιά τήν διάδοχη κατάσταση τῆς Ἐθνικῆς Ἐπιτροπῆς κατά τοῦ AIDS, ἡ ὁποία δημιουργήθηκε ἀφ’ ἐνός μέν διότι δέν προχωροῦσε ἡ Ἐπιτροπή ἐκείνη γιά διαφόρους λόγους, ἀφ’ ἑτέρου δέ γιατί ἐπεκτάθηκε καί σέ πολλές ἄλλες λοιμώξεις. Εἶναι χαρακτηριστική μιά ἐπιστολή τήν ὁποία ἀπέστειλε στόν Πρόεδρο τῆς Ἐπιτροπῆς καθηγητή Ἰωάννη Στρατηγό ὁ τακτικός ἐκπρόσωπος τῆς Ἐκκλησίας Μητροπολίτης τότε Δημητριάδος Χριστόδουλος. Στήν ἐπιστολή αὐτή ὁ Χριστόδουλος προσπαθεῖ νά δικαιολογήση γιατί δέν μπορεῖ νά παρίσταται στίς Συνεδριάσεις τῆς Ἐπιτροπῆς λόγῳ διαφόρων ὑποχρεώσεών του καί σημειώνει: «Παρακαλῶ νά δεχθῆτε τήν ἔκφρασιν τῆς πολλῆς μου λύπης διά τήν ἀνωμαλίαν αὐτήν καίτοι ἡ λύπη αὐτή μετριάζεται ἀπό τήν ἐποικοδομητικήν παρουσίαν εἰς τάς συνεδριάσεις τοῦ ἀναπληρωτοῦ μου ἀγαπητοῦ καί εὐπαιδεύτου Ἀρχιμ. κ. Ἱεροθέου Βλάχου, παρά τοῦ ὁποίου τακτικῶς ἐνημεροῦμαι ἐπί τῶν ἑκάστοτε διαμοιβωμένων καί ἀποφασιζομένων» (6 Μαΐου 1993). Παρευρισκόμουν πάντοτε στά Συμβούλια τοῦ Κέντρου, ἐξέφραζα τίς ἀπόψεις τῆς Ἐκκλησίας, κατέθετα προτάσεις καί ἐνημέρωνα γραπτῶς τόν Μητροπολίτη Δημητριάδος Χριστόδουλο. Βεβαίως, ἐνημέρωνα καί τόν Ἀρχιεπίσκοπο Σεραφείμ.

–Ἐθνικό Συμβούλιο Ραδιοτηλεόρασης

Διορίσθηκα ὡς ἀναπληρωματικό μέλος στό Ἐθνικό Συμβούλιο Ραδιοτηλεόρασης (ὑπ’ ἀριθμ. 22255/2/3-11-1990 Ἀπόφαση Κυβερνήσεως), ἐνῶ τακτικό μέλος ἦταν ὁ τότε Μητροπολίτης Ἀλεξανδρουπόλεως νῦν Θεσσαλονίκης κ. Ἄνθιμος. Καί οἱ δύο ἤμασταν ἐκπρόσωποι τῆς Ἱερᾶς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος. Ἡ τότε κυβέρνηση μέ ἀπόφασή της καθόρισε ὡς μέλη τοῦ Ἐθνικοῦ Συμβουλίου Ραδιοτηλεόρασης, ἐκτός ἀπό τούς ἐκπροσώπους τῶν Κομμάτων καί ἐκπροσώπους ἄλλων φορέων τῆς κοινωνίας, ὅπως τῆς Ἀκαδημίας Ἀθηνῶν, τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, τοῦ Ἐλεγκτικοῦ Συνεδρίου, τοῦ Νομικοῦ Συμβουλίου τοῦ Κράτους, τοῦ Ἐμπορικοῦ καί Βιομηχανικοῦ Ἐπιμελητηρίου Ἀθηνῶν, τῆς Γενικῆς Συνομοσπονδίας Ἐργατῶν Ἑλλάδος, τῆς Ἑνώσεως Συντακτῶν, τῆς ΕΙΗΕΑ (Ἕνωση Ἰδιοκτητῶν Ἡμερησίων Ἐφημερίδων Ἀθηνῶν), τοῦ Ὑπουργείου Μεταφορῶν καί Ἐπικοινωνιῶν. Ὁ σκοπός τοῦ Ἐθνικοῦ Συμβουλίου Ραδιοτηλεόρασης ἦταν νά χορηγῆ τίς ἄδειες γιά τήν λειτουργία τῶν Τηλεοπτικῶν καί Ραδιοφωνικῶν Σταθμῶν, νά καταρτίζη κώδικες δεοντολογίας καί τῶν προγραμμάτων τῶν Τηλεοπτικῶν καί Ραδιοφωνικῶν Σταθμῶν, ἀλλά καί τῶν δημοσιογράφων πού συμμετέχουν στίς ἐκπομπές, καθώς ἐπίσης καί νά ἀποφαίνεται σέ περίπτωση καταγγελιῶν, παραβιάσεων τῶν κωδίκων δεοντολογίας.  Ἔτσι, γιά πολλούς μῆνες ἀσχολήθηκαμε μέ τόν καταρτισμό κωδίκων δεοντολογίας, ἔπειτα ἀσχοληθήκαμε μέ τήν γνωμοδότηση γιά τήν ἔκδοση ἀδειῶν λειτουργίας διαφόρων Τηλεοπτικῶν καί Ραδιοφωνικῶν Σταθμῶν γιά ὅλη τήν Ἑλλάδα καί γι’ αὐτό ἀφιερώσαμε πολλές ὧρες γιά τήν ἀκρόαση τῶν ὑπευθύνων προκειμένου νά λάβουν τήν ἄδεια (τότε δόθηκε ἡ ἄδεια γιά τό MEGA, SKAI, Antena κλπ.) καί ἐπιβάλαμε πρόστιμα γιά παράβαση τῆς δεοντολογίας. Οἱ Συνεδριάσεις τοῦ Ἐθνικοῦ Ραδιοτηλεοπτικοῦ Συμβουλίου ἦταν πολύωρες καί κοπιαστικές. Τίς περισσότερες φορές συμμετεῖχα ἐγώ ὡς ἀναπληρωματικό μέλος, γιατί ὁ τακτικός ἐκπρόσωπος Μητροπολίτης Ἀλεξανδρουπόλεως Ἄνθιμος δέν μποροῦσε νά ἔρχεται σέ Συνεδριάσεις πού γίνονταν μερικές φορές καθημερινῶς. Τά θέματα ἦταν πολύ δύσκολα, ἔπρεπε νά λαμβάνω ἀποφάσεις πολύ ὑπεύθυνες, γιατί κατά τήν διάρκεια τῆς ψηφοφορίας ἡ δική μου ψῆφος ἦταν ἡ ἀποφασιστική - ὁριακή, ἀφοῦ συνήθως ὑπῆρχαν κομματικές παρεμβάσεις καί ἡ ψῆφος τοῦ ἐκπροσώπου τῆς Ἐκκλησίας ρύθμιζε τίς ἀποφάσεις, θετικές ἤ ἀρνητικές.

Πάντως, ἡ συμμετοχή μου σέ αὐτήν τήν Ἐπιτροπή μοῦ ἔδωσε πολύ μεγάλη ἐμπειρία, γιατί ἔβλεπα τόν τρόπο μέ τόν ὁποῖο λειτουργοῦσε ὅλο τό σύστημα τῆς ἐνημέρωσης τοῦ λαοῦ, οἱ παραβάσεις, οἱ παραλείψεις, οἱ ὑπερβάσεις καί οἱ παρανομίες πού γίνονταν κατά τήν λειτουργία τῶν προγραμμάτων, ἀλλά καί ὅλο τό ὑπόβαθρο τῆς ἐνημερώσεως τοῦ λαοῦ. Ἐπίσης, ἔβλεπα τόν τρόπο μέ τόν ὁποῖον ἀντιμετώπιζαν τό θέμα οἱ πολιτικές παρατάξεις, δηλαδή τά Κόμματα.

–Διακομματική Ἐπιτροπή τῆς Βουλῆς γιά τό Δημογραφικό πρόβλημα

Κλήθηκα νά παρουσιάσω τίς ἀπόψεις τῆς Ἐκκλησίας στήν Διακομματική Ἐπιτροπή τοῦ Κοινοβουλίου γιά τό Δημογραφικό πρόβλημα στήν Βουλή τῶν Ἑλλήνων. Ἡ ἱστορία αὐτή εἶναι λίγο περίεργη, ἀλλά μοῦ ἔδωσε πολύ μεγάλη ἐμπειρία. Ἕνα βράδυ κατά τίς 10 ἡ ὥρα, μοῦ τηλεφώνησε ὁ Γιάννης Χατζηφώτης, ὁ ὁποῖος τότε ὑπηρετοῦσε ὡς Διευθυντής στό Γραφεῖο Τύπου τῆς Ἱερᾶς Συνόδου καί μοῦ εἶπε ὅτι τήν ἑπόμενη ἡμέρα, 8 π.μ., ἔπρεπε νά βρίσκομαι, κατ’ ἐντολή τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Ἀθηνῶν καί Πάσης Ἑλλάδος Σεραφείμ, στήν Βουλή τῶν Ἑλλήνων γιά νά παρουσιάσω τίς ἀπόψεις τῆς Ἐκκλησίας γιά τό δημογραφικό πρόβλημα. Αἰσθάνθηκα μεγάλη δυσφορία καί τοῦ εἶπα ὅτι δέν εἶναι δυνατόν νά γίνη, δεδομένου ὅτι δέν ἔχω μελετήσει τό θέμα, καί ποτέ κάποια Ἐπιτροπή τῆς Ἐκκλησίας δέν κατέγραψε τίς ἀπόψεις γιά νά τίς παρουσιάσω. Ἐκεῖνος ἐπέμενε καί, ὅπως μοῦ εἶπε, ἐμπιστευόταν τίς γνώσεις μου καί τήν πείρα μου.  Φυσικά, ὅλη τήν νύκτα παρέμεινα ξάγρυπνος καί προσπαθοῦσα νά ἐντοπίσω ποιές θά μποροῦσαν νά ἦταν οἱ ἀπόψεις καί οἱ προτάσεις τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος γιά τό θέμα αὐτό, νά τίς καταγράψω, ὥστε νά τίς ἀναπτύξω προφορικά στήν Ἐπιτροπή καί νά τίς καταθέσω.  Τήν ἑπόμενη ἡμέρα τό πρωΐ βρέθηκα στήν Βουλή τῶν Ἑλλήνων σέ Ἐπιτροπή μέ ἐκπροσώπους ὅλων τῶν Κομμάτων, ὅπου γιά μία ὥρα περίπου ἀνέλυα τό δημογραφικό πρόβλημα, ἀπό πλευράς ἐπιστήμης καί Ἐκκλησίας, τά αἴτια τά ὁποῖα τό προκαλοῦν, τίς ἐπιπτώσεις γιά τήν γήρανση τοῦ πληθυσμοῦ, τίς ἐθνικές συνέπειες πού δημιουργεῖ καί βεβαίως κατέθεσα τίς προτάσεις γιά ἐνίσχυση πολυτέκνων οἰκογενειῶν γιά τήν δημιουργία βρεφονηπιακῶν σταθμῶν καί τήν θέσπιση κινήτρων γιά τήν γέννηση παιδιῶν.  Βεβαίως, ἀνέπτυξα καί τήν θεολογία τοῦ ζητήματος καί στήν συνέχεια ἀπήντησα σέ ἐρωτήσεις πού μοῦ ὑποβλήθηκαν, κυρίως γιά τήν ἔκτρωση. Οἱ ἐρωτήσεις αὐτές ὑποβλήθηκαν διότι εἶχα ἀναφέρει ὅτι πρόκειται γιά ἀντιφατικότητα, ἀφοῦ ἀπό τήν μιά μεριά ἔχει ἐντοπισθῆ ὅτι ὑφίσταται δημογραφικό πρόβλημα καί ἡ Βουλή τῶν Ἑλλήνων θέλει νά τό ἀντιμετωπίση, ἐνῶ ἀπό τήν ἄλλη μεριά ἔχει θεσπίσει νόμο γιά νά νομιμοποιῆται ἡ εὐκολία τῶν ἐκτρώσεων.

–Ἐπιτροπή τοῦ Ὑπουργείου Ὑγείας καί Πρόνοιας γιά τόν ἑορτασμό τοῦ Διεθνοῦς Ἔτους τῆς Οἰκογενείας κατά τό ἔτος 1994

Τό ἔτος 1994 εἶχε καθιερωθῆ ὡς ἔτος οἰκογενείας καί προκειμένου νά γίνη ἕνας κατάλληλος ἑορτασμός καί νά συντονισθοῦν διάφορες ἐκδηλώσεις ζητήθηκε ἀπό τό Ὑπουργεῖο Ὑγείας καί Πρόνοιας νά ὁρισθῆ καί ἐκπρόσωπος τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος. Τόν Φεβρουάριο 1993 μέ ἀπόφαση τῆς Ἱερᾶς Συνόδου ὁρίσθηκα ἐκπρόσωπός της στήν Ἐπιτροπή πού συμμετεῖχαν ἐκπρόσωποι ἀπό Ὑπουργεῖα καί ὀργανώσεις γιά νά ἀνταποκριθοῦμε στόν σκοπό τῆς Ἐπιτροπῆς. Κατά τίς Συνεδριάσεις μοῦ δόθηκε ἡ δυνατότητα νά ἐπικοινωνήσω μέ ὅλους αὐτούς τούς φορεῖς, νά δῶ τίς ἀπόψεις τους γιά τό σοβαρό αὐτό ζήτημα καί, βεβαίως, νά καταθέσω τίς προτάσεις τῆς Ἐκκλησίας γιά τό συγκεκριμένο αὐτό θέμα. Ἐνθυμοῦμαι ὅτι ἡ βασική μου ἄποψη ἦταν ὅτι ἡ Ἐκκλησία μέ τίς κατά τόπους Ἱερές Μητροπόλεις καί Ἐνορίες δέν ἀσχολεῖται ἐποχιακά μέ τό θέμα χάριν ἑορτασμοῦ, ἀλλά τό κάνει συνεχῶς, γιατί ἡ οἰκογένεια εἶναι τό
κύτταρο ὄχι μόνον τῆς κοινωνικῆς ἀλλά καί τῆς ἐκκλησιαστικῆς ζωῆς. Αὐτό σημαίνει ὅτι δέν εἶναι δυνατόν οἱ κατά τόπους φορεῖς τοῦ Κράτους νά μή συνεργάζωνται μέ τήν Ἐκκλησία καί νά μήν ὠφελοῦνται ἀπό τήν μεγάλη πείρα πού διαθέτει.

–Συντονιστική Ἐπιτροπή στήν Ἱερά Ἀρχιεπισκοπή Ἀθηνῶν γιά τήν ἀντιμετώπιση τῶν ναρκωτικῶν καί τοῦ AIDS

Μέ τούς συνεργάτες μου στήν Διεύθυνση Νεότητος, ἀλλά καί μέ τά ἄλλα μέλη τοῦ Ἱδρύματος Νεότητος τῆς Ἀρχιεπισκοπῆς, σέ συνεννόηση μέ τόν Ἀρχιεπίσκοπο Ἀθηνῶν Σεραφείμ ἀποφασίσαμε νά ἀσχοληθοῦμε μέ τό θέμα τῶν ναρκωτικῶν καί τοῦ AIDS μεταξύ τῶν νέων τῶν Ἐνοριῶν τῆς Ἱερᾶς Ἀρχιεπισκοπῆς, ἐπειδή τό πρόβλημα ἐκείνη τήν ἐποχή βρισκόταν σέ ἐξαρση.  Ἤδη, συμμετέχοντας σέ διάφορα Συμβούλια γιά τά ναρκωτικά καί τό AIDS στό Ὑπουργεῖο Ὑγείας εἶχα ἀποκτήσει μεγάλη γνώση καί πείρα γιά τά θέματα αὐτά, ὁπότε θελήσαμε νά ἐνημερώσουμε τούς νέους πού συμμετεῖχαν στό ἐνοριακό ἔργο τῆς Ἱερᾶς Ἀρχιεπισκοπῆς. Κυρίως θά γινόταν σέ ἐνημερωτικό ἐπίπεδο καί, βεβαίως, στόν τομέα τῆς πρωτογενοῦς, δευτερογενοῦς καί τριτογενοῦς πρόληψης.  Ὅπως εἶναι γνωστόν ἡ πρωτογενής πρόληψη γιά τά ναρκωτικά εἶναι νά ζοῦν οἱ νέοι σέ ἕνα ὑγιές περιβάλλον, ὥστε νά μήν ἀναζητήσουν τίς ἐξαρτησιογόνες οὐσίες. Ἡ δευτερογενής πρόληψη εἶναι νά γίνεται μιά ἄμεση παρέμβαση στήν ψυχή τοῦ νέου, ὅταν ἀρχίσουν νά δημουργοῦνται ψυχολογικά καί ἄλλα προβλήματα. Καί ἡ τριτογενής πρόληψη εἶναι νά βοηθῆται ὁ νέος ὁ ὁποῖος ἔχει ἀπεξαρτητοποιηθῆ στό νά ἐνταχθῆ στόν κοινωνικό χῶρο, πού εἶναι ἕνα ἀπό τά μεγαλύτερα προβλήματα στήν ἀντιμετώπιση τοῦ θέματος αὐτοῦ.

Τόν Σεπτέμβριο τοῦ 1992 δημιουργήθηκε στήν Ἱερά Ἀρχιεπισκοπή μιά Ἐπιτροπή τῆς ὁποίας ἤμουν μέλος καί καταρτίσθηκαν προγράμματα γιά τήν ἐνημέρωση τῶν νέων πάνω στά δύο αὐτά προβλήματα, ἤτοι τά ναρκωτικά καί τό AIDS. Ἔγιναν ἡμερίδες καί σεμινάρια τῶν ὑπευθύνων σέ κάθε Ἐνορία καί τελικά ὑπῆρξε μιά προσπάθεια γιά νά ἀντιμετωπισθοῦν τά δύο αὐτά μεγάλα προβλήματα πού ἀπασχολοῦν τούς νέους. Γενικά, ἡ συμμετοχή μου σέ ὅλες αὐτές τίς Ἐπιτροπές ἦταν πολυμέριμνη καί πολυάσχολη, γιατί συνδεόταν μέ προετοιμασία κατάλληλη. Ἀλλά ὅμως μοῦ προσέδωσε μεγάλη πείρα πάνω σέ θέματα πού ἀπασχολοῦν τούς νέους καί γενικότερα τήν κοινωνία.

6. Μέλος καί παραγωγός τοῦ Ραδιοφωνικοῦ Σταθμοῦ τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος

Τό ἔτος 1989 εἶχε ὡριμάσει ἡ ἄποψη ἡ Ἐκκλησία τῆς Ἑλλάδος νά ἀποκτήση Ραδιοφωνικό Σταθμό καί νά  μεταδίδη τά μηνύματά της. Ὕστερα ἀπό μερικές προσπάθειες πού ἔγιναν ἀπό τόν π. Φιλόθεο Φάρο ἡ Ἱερά Σύνοδος τῆς Ἐκκλησίας ἀνέθεσε στόν τότε Πρωτοσύγκελλο τῆς Ἱερᾶς Ἀρχιεπισκοπῆς καί Ἡγούμενο τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Πετράκη Ἀρχιμ. Δημήτριο Μπεκιάρη νά σχεδιάση τήν λειτουργία τοῦ Ραδιοφωνικοῦ Σταθμοῦ. Ἐπειδή  ὑπηρετοῦσα ὡς Διευθυντής Νεότητος τῆς Ἀρχιεπισκοπῆς καί εἶχα στενή ἐπικοινωνία μέ τόν Πρωτοσύγκελλο, ἤμουν ἀπό τούς πρώτους πού συνεργασθήκαμε γιά τήν  λειτουργία τοῦ Ραδιοφωνικοῦ Σταθμοῦ καί τό πρόγραμμά του. Τά μηχανήματα προσφέρθηκαν ἀπό τόν ἐφοπλιστή Νικόλαο Φράγκο, τό στούντιο καί τά Γραφεῖα τοῦ Σταθμοῦ στεγάσθηκαν στόν  4ο ὄροφο τῶν Συνοδικῶν Γραφείων. Ὁ Ραδιοφωνικός Σταθμός ἄρχισε νά λειτουργῆ τόν Ἀπρίλιο 1989 μέ πολύ ζῆλο καί ἐθελοντικό προσωπικό. Ζητήσαμε ἀπό τούς Κατηχητές καί Κατηχήτριες νά βοηθήσουν σέ ἐθελοντική βάση, ἀφ’ ἑνός μέν ὡς παραγωγοί προγραμμάτων, ἀφ’ ἑτέρου δέ ὡς προσωπικό γιά τήν λειτουργία τοῦ Σταθμοῦ ἐθελοντικῶς.

Ὑπῆρχε μεγάλος ζῆλος γιά τόν σκοπό αὐτόν καί πολλά στελέχη τά ὁποῖα ἀργότερα ἀπέκτησαν ἐπαγγελματική σχέση μέ τόν Ρ/Σ ξεκίνησαν ἐθελοντικά. Ὅταν ὁ Ἀρχιμ. Δημήτριος Μπεκιάρης ἐξελέγη Μητροπολίτης τήν Διεύθυνση τοῦ Ραδιοφωνικοῦ Σταθμοῦ ἀνέλαβε ὁ Ἀρχιμ. Νικόλαος Πρωτοπαπᾶς, νῦν Μητροπολίτης Φθιώτιδος. Ἡ συμμετοχή μου στήν λειτουργία τοῦ Ραδιοφωνικοῦ Σταθμοῦ ἐπεκτεινόταν σέ πολλούς τομεῖς, ὅπως στήν παραγωγή εἰδικῆς ἐκπομπῆς μέ τίτλο «Οἱ Πατέρες στόν σύγχρονο κόσμο» πού μεταδιδόταν κάθε Κυριακή ἀπό τίς 11 μέχρι τίς 11:30 π.μ. καί ἀνέλυε διάφορα σύγχρονα θέματα, σύμφωνα μέ τήν διδασκαλία τῶν ἁγίων Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας. Οἱ ἐκπομπές αὐτές ἄρχισαν τόν Ἀπρίλιο τοῦ 1989 καί περατώθηκαν τόν Ἰούλιο τοῦ 1995, ὅταν ἐξελέγην Μητροπολίτης. Ἐπίσης, ἤμουν μέλος τῆς Ἐπιτροπῆς Προγραμμάτων τοῦ Σταθμοῦ καί κάποιο διάστημα ἤμουν πρόεδρος τῆς τριμελοῦς Ἐπιτροπῆς πού ἀποτελεῖτο ἀπό μένα, τόν π. Γεώργιο Μεταλληνό καί τόν Γιάννη Χατζηφώτη, πού εἴχαμε ἀναλάβει τήν Διεύθυνση τοῦ Σταθμοῦ. Εἶναι φυσικό ὅτι συμμετεῖχα σέ ὅλες τίς δραστηριότητες τοῦ Ραδιοφωνικοῦ Σταθμοῦ πού εἶχε τίτλο «Ἡ ἄλλη φωνή στά FM», στά Συνέδρια πού ἔγιναν γιά ἐκπαίδευση τῶν παραγωγῶν καί σέ ὅλες τίς ἄλλες ἐκδηλώσεις. Δέν ἦταν εὔκολο γιά ἕξι χρόνια νά ὁμιλῆ κανείς κάθε ἑβδομάδα καί νά ἀναπτύσση διάφορα πατερικά θέματα. Αὐτό, ὅμως, μέ βοήθησε στό νά γραφοῦν διάφορα κείμενα τά ὁποῖα ἀργότερα δημοσιεύθηκαν στά βιβλία τά ὁποῖα ἐκδίδονταν.

7. Ἀρθρογράφος στήν Ἐφημερίδα τῆς Ἐκκλησίας «Ἐκκλησιαστική Ἀλήθεια»

Ὁ ἀείμνηστος Γιάννης Χατζηφώτης πού ἦταν Διευθυντής τοῦ Γραφείου Τύπου τῆς Ἱερᾶς Συνόδου μέσα στίς  πολλές δραστηριότητές του εἶχε καί τήν διεύθυνση καί ἔκδοση τῆς Ἐφημερίδας τῆς Ἱερᾶς Συνόδου μέ τίτλο «Ἐκκλησιαστική Ἀλήθεια». Κατά καιρούς δημοσίευα διάφορα ἐπίκαιρα ἄρθρα τά ὁποῖα ἀργότερα περιλαμβάνονταν σέ διάφορα βιβλία μου.

8. Συγγραφή βιβλίων

Ὅταν τό 1987 μετατέθηκα ὡς Ἱεροκήρυξ στήν Ἱερά Ἀρχιεπισκοπή Ἀθηνῶν ἤδη εἶχα ἐκδώσει μερικά βιβλία, ἀπό τότε πού ὑπηρέτησα στήν Ἱερά Μητρόπολη Ἐδέσσης, Πέλλης καί Ἀλμωπίας, ἤτοι, Μιά βραδυά στήν ἔρημο τοῦ Ἁγίου Ὄρους (1978), Ἡ ποιμαντική καθοδήγηση τῶν μετανοούντων κατά τόν Μ. Βασίλειο (1981), Ὀσμή γνώσεως (1985), Τό μυστήριο τῆς παιδείας τοῦ Θεοῦ (1985), Μαρτυρία ζωῆς (1985), Παρακλητικά (1986), Ὀρθόδοξη Ψυχοθεραπεία (1986). Μετά τήν μετάθεσή μου στήν Ἱερά Ἀρχιεπισκοπή Ἀθηνῶν καί μέχρι πού ἔγινα Ἐπίσκοπος τό 1995 ἐκδόθηκαν ὡς ἐπί τό πλεῖστον ἀπό τήν Ἱερά Μονή Γενεθλίου τῆς Θεοτόκου (Πελαγίας) τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Θηβῶν καί Λεβαδείας τά ἑξῆς βιβλία:

Ποιότητα ζωῆς (1987), Ἡ Ἀποκάλυψη τοῦ Θεοῦ (1987), Θεραπευτική ἀγωγή (1987), Συζητήσεις γιά τήν «Ὀρθόδοξη Ψυχοθεραπεία» (1988), Ψυχική ἀσθένεια καί ὑγεία (1989), Ἀνατολικά (1989), Καιρός τοῦ ποιῆσαι (1990), Τό πολίτευμα τοῦ Σταυροῦ (1990), Ἐκκλησιαστικό φρόνημα (1990), Πρόσωπο καί ἐλευθερία (1991), ῾Ο Βλέπων, βίος καί πολιτεία τοῦ Προφήτου Σαμουήλ (1991), Ὀρθόδοξος καί δυτικός τρόπος ζωῆς (1992), Μικρά εἴσοδος στήν Ὀρθόδοξη Πνευματικότητα (ἐκδ. Ἀποστολικῆς Διακονίας, 1992), Ο῾ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς ὡς ἁγιορείτης (1992), Κατήχηση καί Βάπτιση τῶν ἐνηλίκων (ἐκδ. Ἀποστολικῆς Διακονίας, 1993), Ρωμηοί σέ Ἀνατολή καί Δύση (1993), Παρεμβάσεις στήν σύγχρονη κοινωνία, τόμος Α΄ (1994), Παρεμβάσεις στήν σύγχρονη κοινωνία, τόμος Β΄ (1994), AIDS, ἕνας τρόπος ζωῆς (ἐκδόσεις «Ὄψις» Ἀθήνα, 1994), Τό πρόσωπο στήν Ὀρθόδοξη Παράδοση (Βραβεῖο Ἀκαδημίας Ἀθηνῶν) (1994), Ἐποπτική Κατήχηση (1994), Ἡ ζωή μετά τόν θάνατο (1994), Οἱ Δεσποτικές ἑορτές (1995), Τό φυσικό περιβάλλον τοῦ παιδιοῦ (ἐκδ. Ἀποστολικῆς Διακονίας, 1995), Οἱ νέοι στήν ζωή τῆς Ἐκκλησίας (ἐκδ. Ἀποστολικῆς Διακονίας, 1995), Η῾ ἐνορία ὡς θεραπευτική κοινότητα (ἐκδ. Ἀποστολικῆς Διακονίας, 1995), Υπαρξιακή ψυχολογία καί Ὀρθόδοξη Ψυχοθεραπεία (1995).

Παράλληλα, ἄρχισαν νά μεταφράζονται τά βιβλία σέ διάφορες ξένες γλῶσσες καί μέχρι σήμερα ἔχουν μεταφρασθῆ 71 βιβλία σέ 24 γλῶσσες. Πολλοί κατά καιρούς μέ ρώτησαν ποῦ εὔρισκα τόν χρόνο μέσα σέ ὅλες τίς ἁρμοδιότητες τίς ὁποῖες εἶχα ὡς Ἱεροκήρυξ καί Διευθυντής Νεότητος τῆς Ἱερᾶς Ἀρχιεπισκοπῆς Ἀθηνῶν νά γράφω κείμενα καί νά δημοσιεύω βιβλία.
Βέβαια, ἡ δημοσίευση τῶν βιβλίων δέν ἦταν εὔκολη ὑπόθεση, γιατί ἐκτός ἀπό τήν συγγραφή τῶν ἐπί μέρους κεφαλαίων ἔπρεπε νά κάνω τίς διορθώσεις πρίν δοθοῦν τά κείμενα γιά σελιδοποίηση, ἀλλά καί τελική διόρθωση μετά τήν σελιδοποίηση καί πρίν τήν τελική ἐκτύπωση.  Σχεδόν κάθε κείμενο μέχρι πού ἐκδιδόταν τό εἶχα ἐλέγξει περίπου ἕξι μέ ἑπτά φορές. Στό ἔργο τῆς ἐκδόσεως σημαντική προσφορά εἶχα ἀπό τίς ἀδελφές τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Γενεθλίου τῆς Θεοτόκου (Πελαγίας).

Πρέπει νά σημειωθῆ ὅτι μετά τήν ἀποφοίτησή μου ἀπό τήν Θεολογική Σχολή Θεσσαλονίκης μελετοῦσα καθημερινά τήν Ἁγία Γραφή καί πατερικά κείμενα, καθώς καί ἄλλα βιβλία περίπου 4-5 ὧρες. Ἐπίσης, εἶχα τόν ζῆλο νά μελετῶ κάθε νέα θεολογική διατριβή, πού εἶχε ἰδιαίτερο ἐνδιαφέρον, καί παρακολουθοῦσα τά  θεολογικά ρεύματα τά ὁποῖα ὑπῆρχαν στόν ἑλλαδικό χῶρο. Ἔτσι, ἡ ποιμαντική μου διακονία στήν Ἀθήνα, μέ τίς ποικίλες ἀφορμές καί τά πολλά ἐρεθίσματα, ἀλλά καί τήν μελέτη πολλῶν κειμένων μοῦ ἔδιναν τήν δυνατότητα νά καλλιεργήσω τό χάρισμα πού μοῦ εἶχε δώσει ὁ Θεός.

Δέν μελετοῦσα ἁπλῶς πατερικά κείμενα, ἀλλά κρατοῦσα σημειώσεις καί ἔκανα ἀποδελτίωση. Πολλές φορές πάνω στά βιβλία σημείωνα τά ἀποσπάσματα πού ἤθελα νά κρατήσω καί τά ἔδιδα σέ πνευματικά μου παιδιά νά τά ἀντιγράψουν σέ καρτελάκια. Μέ τόν τρόπο αὐτό ἀφ’ ἑνός μέν γινόταν συγκέντρωση ὅλου τοῦ πατερικοῦ ὑλικοῦ, ἀφ’ ἑτέρου δέ παρακινοῦσα τά πνευματικά μου παιδιά νά διαβάζουν Πατέρες γιά νά ἀποκτήσουν τό πατερικό ἐκκλησιαστικό φρόνημα.

Ἔτσι, συγκεντρώθηκε ἕνας μεγάλος ἀριθμός πατερικῶν χωρίων, περίπου 20.000, τά ὁποῖα τοποθετήθηκαν σέ ἑρμάρια εἰδικοῦ ἐπίπλου καί ἦταν πάντοτε ἕνα πλούσιο πατερικό ὑλικό. Πρόκειται γιά χωρία ἀπό τούς Τρεῖς Ἱεράρχες (Μέγα Βασίλειο, Γρηγόριο Θεολόγο, Ἰωάννη Χρυσόστομο), τόν ἀββᾶ Δωρόθεο, τόν ἅγιο Ἰωάννη Δαμασκηνό, τόν ἅγιο Μάξιμο Ὁμολογητή, τόν ἅγιο Συμεών, Νέο Θεολόγο, τόν ὅσιο Ἰσαάκ τόν Σῦρο, τόν ἅγιο Γρηγόριο τόν Παλαμᾶ, τήν πεντάτομη Φιλοκαλία τῶν ἱερῶν Νηπτικῶν, τόν ἅγιο Νικόδημο τόν Ἁγιορείτη καί πολλούς ἄλλους Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας.

Θεωροῦσα ὅτι ἡ δυνατότητα νά γράφω κείμενα καί νά δημοσιεύονται σέ βιβλία ἦταν ἕνα χάρισμα τοῦ Θεοῦ καί εἶχα ἀποφασίσει νά μήν εἰσπράττω κάποιο ποσόν ἀπό τυχόν συγγραφικά δικαιώματα.

9. Εἰσηγήσεις ἐκτός Ἀθηνῶν καί ἐκτός Ἑλλάδος

Ἡ συγγραφή καί κυκλοφορία διαφόρων βιβλίων ἔγινε ἀφορμή γιά νά κληθῶ νά ὁμιλήσω σέ διάφορα Συνέδρια, Σεμινάρια καί νά κάνω εἰσηγήσεις πάνω σέ θέματα τά ὁποῖα μοῦ ἔδιναν νά ἀναπτύξω. Ἔτσι, ὁμίλησα πολλές φορές σέ Συνέδρια στήν περιοχή τῆς Ἱερᾶς Ἀρχιεπισκοπῆς Ἀθηνῶν, σέ διάφορες Ἱερές Μητροπόλεις τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος μέ πρόσκληση τῶν Μητροπολιτῶν, ὅπως στήν Κατερίνη, στόν Πύργο, στό Αἴγιο, στήν Πάτρα, στήν Κόρινθο, στό Ναύπλιο, στό Ἀγρίνιο κλπ. Ἐπίσης, μίλησα ἐπανειλημμένως σέ Συνέδρια τῶν Θεολόγων, εἴτε τῆς Πανελληνίου Ἑνώσεως Θεολόγων εἴτε σέ διάφορα παραρτήματά της, ὅπως στήν περιφέρεια τῆς Κρήτης. Ἀκόμη εἰσηγήθηκα θέμα στό πρῶτο Παμμοναστικό Συνέδριο στήν Ἱερά Μητρόπολη Τρίκκης καί Σταγῶν (1990).

Προσκλήσεις γιά συμμετοχή σέ Συνέδρια γίνονταν καί ἀπό τό ἐξωτερικό, διότι ἤδη εἶχαν μεταφρασθῆ διάφορα βιβλία μου. Ἔτσι, ὁμίλησα στήν Κύπρο, στό Βανκοῦβερ τοῦ Καναδᾶ, στό Σιάτλ τῆς Ἀμερικῆς, στήν Τακόμα τῆς Πολιτείας Οὐάσιγκτον τῶν ΗΠΑ κλπ.

Εἶναι χαρακτηριστικό ὅτι ἐνῶ βρισκόμουν στό  Βανκοῦβερ τοῦ Καναδᾶ μαζί μέ τόν π. Ἰωάννη Ρωμανίδη σέ ἕνα τριήμερο Σεμινάριο, ἔλαβα τηλεφώνημα ἀπό τόν Ἀρχιγραμματέα τῆς Ἱερᾶς Συνόδου ὅτι στίς προσεχεῖς ἡμέρες θά γινόταν ἐκλογή γιά τήν Μητρόπολη Ναυπάκτου καί ἔπρεπε νά ἐπιστρέψω τό ταχύτερον, διότι ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Σεραφείμ εἶχε καταλήξει στήν ὑποψηφιότητά μου.  Τό Σεμινάριο πού ἔγινε στό Βανκοῦβερ τοῦ Καναδᾶ εἶχε ὡς θέμα «Ἡ Ἐκκλησία ὡς θεραπευτική κοινότητα» καί εἶχα τήν δυνατότητα μαζί μέ τόν π. Ἰωάννη Ρωμανίδη νά ὁμιλοῦμε σχεδόν γιά τρεῖς ἡμέρες, ἐναλλάξ κάθε ὥρα. Ἐκεῖνος ἀνέπτυσσε τό θεολογικό καί ἱστορικό πλαίσιο τοῦ θέματος καί ἐγώ τό πρακτικό, ἐκκλησιαστικό καί ἡσυχαστικό πλαίσιό του. Ἦταν ἕνα Σεμινάριο τό ὁποῖο ἔμεινε χαραγμένο βαθειά μέσα στήν καρδιά μου.

10. Στήν Ἱερά Μητρόπολη Θηβῶν καί Λεβαδείας

Ὅταν ἀπεχώρησα ἀπό τήν Ἱερά Μητρόπολη Ἐδέσσης, Πέλλης καί Ἀλμωπίας,  κατ’ ἀρχάς μέ προσέλαβε ὁ Μητροπολίτης Θηβῶν καί Λεβαδείας κ. Ἱερώνυμος, καί γιά περίπου ἕξι μῆνες παρέμεινα στήν Λιβαδειά, μένοντας στό Ἐπισκοπεῖο μαζί του. Στήν συνέχεια μετατέθηκα στήν Ἱερά Ἀρχιεπισκοπή Ἀθηνῶν.  Ὅμως, ἀπό τήν ἀρχή τῆς μεταθέσεώς μου ὁ Μητροπολίτης Θηβῶν καί Λεβαδείας Ἱερώνυμος εἶχε ζητήσει ἀπό τόν Ἀρχιεπίσκοπο Σεραφείμ νά μέ χρησιμοποιῆ καί στήν Μητρόπολή του προκειμένου νά προσφέρω τό κατά δύναμιν στό ποίμνιό του. Ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Σεραφείμ ἔδωσε τήν συγκατάθεσή του καί ἔτσι παράλληλα μέ ὅλο τό ποιμαντικό καί διοικητικό ἔργο στήν Ἱερά Ἀρχιεπισκοπή Ἀθηνῶν ἐργαζόμουν καί στήν Ἱερά Μητρόπολη Θηβῶν καί Λεβαδείας. Κυρίως θά μνημονεύσω τρεῖς διακονίες πού μοῦ εἶχαν ἀνατεθῆ.

Πρῶτον, νά ὁμιλῶ κάθε ἑβδομάδα στό Πνευματικό Κέντρο τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως (ΟΧΕΛ) στούς Χριστιανούς, ἀναπτύσσοντας διάφορα θέματα. Σέ αὐτές τίς ὁμιλίες μιά ὁλόκληρη χρονιά ἀνέλυσα διεξοδικῶς τόν βίο καί τό ἔργο τοῦ προφήτου Σαμουήλ, τό ὁποῖο ἀργότερα δημοσιεύθηκε στό βιβλίο μέ τίτλο Ὁ Βλέπων.

Δεύτερον, νά εἰσηγοῦμαι συχνά θέματα στούς φοιτητές τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως. Ἐπίσης, εἰσηγούμουν διάφορα θέματα σέ συνάξεις Κληρικῶν, Πρεσβυτερῶν κλπ.

Τρίτον, νά ἐξυπηρετῶ ἀπό πνευματικῆς πλευρᾶς, ἀκόμη δέ καί ἐφημεριακῆς κατά τίς μεγάλες ἑορτές τήν Ἱερά Μονή Γενεθλίου Θεοτόκου Πελαγίας στό Ἀκραίφνιο Θηβῶν. Πρόκειται γιά μιά γυναικεία Ἀδελφότητα,
τήν ὁποία μέ τήν Χάρη τοῦ Θεοῦ συγκρότησα στήν Ἔδεσσα καί μετά τά προβλήματα πού εἶχαν προκύψει ἀπό τόν τότε Μητροπολίτη Ἐδέσσης κυρό Χρυσόστομο ἔγινε δεκτή ἀπό τόν Μητροπολίτη Θηβῶν Ἱερώνυμο. Μέσα στά πλαίσια αὐτά ἐξομολογοῦσα τίς μοναχές, λειτουργοῦσα σχεδόν κάθε Σάββατο καί ἔκανα σύναξη στούς ἀνθρώπους οἱ ὁποῖοι ἔρχονταν, ἀλλά λειτουργοῦσα καί κατά τήν διάρκεια τῶν μεγάλων ἑορτῶν. Ἡ Ἱερά Μονή ἐξέδιδε τά βιβλία μου, ἦταν ἕνα βασικό κέντρο ποιμαντικῆς μου διακονίας μέ τήν ἀγάπη καί τό ἄοκνο ἐνδιαφέρον τοῦ Μητροπολίτου Θηβῶν καί Λεβαδείας κ. Ἱερωνύμου.

11. Ἀποστολή στόν Λίβανο

Ὅπως ἔχει λεχθῆ ἡ μετάθεσή μου στήν Ἱερά  Ἀρχιεπισκοπή Ἀθηνῶν ἔγινε τόν Νοέμβριο τοῦ 1987. Μόλις πού πρόλαβα νά ἀρχίσω νά προσανατολίζομαι στήν νέα διακονία μου, ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Σεραφείμ (τόν Ἰανουάριο τοῦ 1988) μέ κάλεσε στό Γραφεῖο του καί μοῦ ἐξέφρασε τήν ἐπιθυμία του νά μεταβῶ στόν Λίβανο καί νά διδάξω στούς φοιτητές τῆς Μπελεμεντείου Θεολογικῆς Σχολῆς «ἅγιος Ἰωάννης Δαμασκηνός» τοῦ Πατριαρχείου Ἀντιοχείας.

Ὁ Πατριάρχης Ἀντιοχείας Ἰγνάτιος εἶχε παρακαλέσει τόν Ἀρχιεπίσκοπο νά τοῦ ἀποστείλη ἕναν κατάλληλο Κληρικό γιά νά διδάξη τούς φοιτητές τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς τήν ἑλληνική γλώσσα. Τήν πρόταση τοῦ Πατριάρχη μετέφερε ὁ Μητροπολίτης Κορίνθου Παντελεήμων, Πρόεδρος τῆς Ἐπιτροπῆς Ἐξωτερικῶν Ὑποθέσεων τῆς Ἱερᾶς Συνόδου, μαζί μέ τούς καθηγητές μέλη τῆς Ἐπιτροπῆς, οἱ ὁποῖοι πήγαιναν κατά καιρούς στήν Μπελεμέντειο Θεολογική Σχολή καί δίδασκαν. Ἡ Ἐπιτροπή τοῦ εἶχε δώσει ἕναν κατάλογο μέ δέκα ὀνόματα Ἀρχιμανδριτῶν πού θεωροῦσε ὅτι ἦταν κατάλληλοι γι’ αὐτό τό ἔργο, ἀλλά τοῦ εἶπε ὅτι θά πρέπει αὐτός πού θά ἀποσταλῆ στίς δύσκολες αὐτές συνθῆκες τοῦ Λιβάνου νά τιμηθῆ ἀπό τήν Ἐκκλησία δεόντως.

Στόν κατάλογο αὐτό δέν συμπεριλαμβανόταν τό ὄνομά μου. Ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Σεραφείμ μόλις διάβασε τά ὀνόματα ἀνέφερε στήν Ἐπιτροπή τό δικό μου ὄνομα καί βεβαίως ἡ Ἐπιτροπή δέν εἶχε καμμία ἀντίρρηση. Ἡ κατάσταση στόν Λίβανο τήν ἐποχή ἐκείνη ἦταν δυσμενής. Ὑπῆρχε ἐμφύλιος πόλεμος μεταξύ τῶν Μαρωνιτῶν Χριστιανῶν (Μονοθελητῶν-Καθολικῶν) καί τῶν Μουσουλμάνων μέ αἱματοχυσίες ἑκατέρωθεν, πού ἄρχισε τό 1975 καί σταμάτησε τό 1990. Ἔτσι θά πήγαινα σέ ἐμπόλεμη περιοχή. Δέν ὑπῆρχε καμμία πρόσβαση ἀπό τήν Ἑλλάδα πρός τόν Λίβανο παρά μόνον διά μέσου Δαμασκοῦ τῆς Συρίας.

Ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Σεραφείμ μέ κάλεσε στό Γραφεῖο του καί μοῦ ἀνακοίνωσε τήν πρότασή του. Αἰσθάνθηκα ἔκπληξη καί τοῦ εἶπα ὅτι ἔχω ἀκούσει ὅτι γίνεται πόλεμος στήν περιοχή. Ἐκεῖνος ἀπήντησε ὅτι αὐτό ἦταν ἀλήθεια, ἀλλά καί ὁ ἴδιος εἶχε ἀνέβει στό βουνό κατά τήν διάρκεια τοῦ ἐμφυλίου πολέμου στήν Ἑλλάδα. Στό τέλος μοῦ εἶπε ὅτι δέν εἶναι ὑποχρεωτικό νά ἀποδεχθῶ τήν πρόταση, ἀλλά μπορῶ νά πάω ἄν τό ἐπιθυμῶ. Αὐτό σήμαινε ὅτι ἄν ἀρνούμουν θά στεκόταν ἀπέναντί μου ἀρνητικά ἤ τοὐλάχιστον ὄχι θετικά. Τήν ἑπομένη ἡμέρα τοῦ ἀνακοίνωσα ὅτι δέχομαι νά πάω στόν Λίβανο. Ἐκεῖνος χάρηκε ὑπερβολικά καί ὅταν μετά ἀπό τίς διαδικασίες πού ἔπρεπε νά γίνουν στό Ὑπουργεῖο τῶν Ἐξωτερικῶν καί τήν Ἱερά Σύνοδο πῆρα τήν εὐχή του μέ κατευόδωσε μέ καρδιακή διάθεση καί μέ πολύ ἐνθουσιασμό. Ἐνδεχομένως τοῦ θύμιζα τήν δική του πορεία στό βουνό μέ τίς ἀνταρτικές ὁμάδες τοῦ Ναπολέοντα Ζέρβα.

Στόν Λίβανο πέρασα δύσκολες στιγμές, εἶδα τόν ἐμφύλιο πόλεμο, εἶδα ἀνθρώπους νά πυροβολοῦνται καί νά σκοτώνονται μπροστά στά μάτια μου, ἔζησα τήν φτώχεια καί τήν θλίψη τῶν ἀνθρώπων καί πολλές δύσκολες καταστάσεις. Στήν ἀρχή εἶχα ἀποσπασθῆ ἕξι μῆνες μέ ἀπόφαση τῆς Ἱερᾶς Συνόδου ἀπό τόν Ἰανουάριο μέχρι τόν Ἰούνιο τοῦ 1988 καί μετά πήγαινα περιοδικῶς γιά νά διδάξω τό μάθημα τῆς ἠθικῆς-ἀσκητικῆς. Ἡ μετάβασή μου στόν Λίβανο καί ἡ ἐπικοινωνία μου μέ τούς φοιτητές μοῦ ἔδωσε μιά πολύ μεγάλη ἐμπειρία. Τίς ἐντυπώσεις μου ἀπό τήν ἀποστολή καί τήν διακονία μου στόν Λίβανο τίς συμπεριέλαβα σέ ἕνα βιβλίο τό  ὁποῖο ἐκδόθηκε μέ τίτλο «Ἀποστολή καί ἱεραποστολή στόν Λίβανο καί τήν Μέση Ἀνατολή (Λίβανο καί Συρία)». Ὁ ἀναγνώστης πού διαβάζει αὐτό τό βιβλίο ἔχει τήν δυνατότητα νά δῆ τίς δυσκολίες τίς ὁποῖες πέρασα, ἀλλά καί τίς ἐμπειρίες τίς ὁποῖες μοῦ ἔδωσαν ἡ ἀποστολή καί ἱεραποστολή στόν Λίβανο.

12. Ἐπικοινωνία μέ τόν Ἀρχιεπίσκοπο Ἀθηνῶν κυρό Σεραφείμ

Τά σχετικά μέ τήν μετάθεσή μου στήν Ἱερά  Ἀρχιεπισκοπή τά ἔγραψα στήν ἀρχή τοῦ κειμένου αὐτοῦ. Ἐδῶ θέλω νά τονίσω μερικά περιστατικά ἀπό τήν ἐπικοινωνία πού εἶχα μέ τόν μακαριστό Ἀρχιεπίσκοπο Σεραφείμ, ὁ ὁποῖος τήν ἐποχή ἐκείνη (1987) εἶχε ἀκμαῖες σωματικές καί ψυχικές δυνάμεις καί ἀπόλυτη κυριαρχία μέσα στήν Ἱερά Σύνοδο. Διεπίστωσα ἀπό τήν ἀρχή ὅτι προσπαθοῦσε νά μέ δοκιμάση μέ διαφόρους τρόπους, γιά νά δῆ ποιό ἦταν τό φρόνημά μου. Χαρακτηριστικό εἶναι τό περιστατικό πού ἔγινε λίγους μῆνες πρίν τήν πρόσληψή μου στήν Ἱερά Ἀρχιεπισκοπή.

Τό Μέγα Σάββατο τοῦ 1987 συνόδευσα τόν τότε Μητροπολίτη Θηβῶν καί Λεβαδείας κ. Ἱερώνυμο στήν Ἀρχιεπισκοπική κατοικία. Ὁ Μητροπολίτης Θηβῶν μέ ἔξυπνο τρόπο τοῦ εἶπε ὅτι κάτω στό αὐτοκίνητο ἤμουν καί ἐγώ καί τόν παρακάλεσε νά μοῦ ἐπιτρέψη νά ἀνέβω καί νά λάβω τήν εὐχή του. Ἦταν ἡ περίοδος ἐκείνη πού ὁ Μητροπολίτης Ἐδέσσης Χρυσόστομος, ὁ ὁποῖος ἔγινε ἡ αἰτία νά ἀποχωρήσω ἀπό τήν Μητρόπολη Ἐδέσσης, ἐκφράσθηκε ἀρνητικά ἐναντίον μου στόν Ἀρχιεπίσκοπο καί τήν χρονιά ἐκείνη ἦταν συνοδικός Μητροπολίτης. Ὁ Ἀρχιεπίσκοπος ἦταν λίγο ἀρνητικός ἀπέναντί μου. Ἔτσι, στήν μικρή συζήτηση πού εἴχαμε, ἐπειδή εἶχα ὑποβάλει αἴτημα γιά νά μετατεθῶ στήν Ἱερά Ἀρχιεπισκοπή μέ ρώτησε:
–Γιατί θέλεις νά φύγης ἀπό τήν Ἔδεσσα;
Τοῦ ἀπήντησα:
–Ὕστερα ἀπό τόσα χρόνια διακονίας στά σύνορα δέν ἔχω δικαίωμα νά ζητήσω κι ἐγώ μετάθεση;
–Μά ἀφοῦ ὁ κόσμος σέ ἀγαπᾶ, ἀνταπάντησε.
–Ἀφοῦ ὁ Μητροπολίτης, εἶπα, δέν μέ θέλει, δέν μπορῶ νά κάθομαι ἐκεῖ καί νά ἔρχομαι σέ ἀντιπαράθεση μαζί του.
Χάρηκε πάρα πολύ ἀπό τήν ἀπάντησή μου, διότι δέν ἤθελε οἱ Πρεσβύτεροι νά κατηγοροῦν τούς Ἐπισκόπους. Ὁπότε, μέ τήν ἀπάντηση αὐτή διέκρινε τό ἐκκλησιαστικό φρόνημα καί μοῦ ἀπάντησε:
–Καλά, κάθισε ἐκεῖ στήν Ἱερά Μητρόπολη Θηβῶν καί θά σέ φωνάξω στήν κατάλληλη ὥρα.
Αὐτό ἔγινε τόν Νοέμβριο τοῦ ἰδίου ἔτους. Στήν συνέχεια θά παραθέσω μερικά περιστατικά τά ὁποῖα δείχνουν τήν εἰλικρινῆ ἐπικοινωνία πού εἶχα μαζί του, κατά τήν διάρκεια τῆς διακονίας μου στήν Ἱερά Ἀρχιεπισκοπή Ἀθηνῶν, ἀλλά καί τόν τρόπο μέ τόν ὁποῖο χειριζόταν τά θέματα.

α) Ἐγκύκλιοι

Προηγουμένως ἀναφέρθηκα στό ὅτι ὁ Διευθυντής Νεότητος ἦταν ὑπεύθυνος νά συντάσση τίς ἐγκυκλίους πού ὑπέγραφε ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Σεραφείμ κατά τήν ἔναρξη τῆς κατηχητικῆς χρονιᾶς, τήν ἑορτή τῶν Τριῶν Ἱεραρχῶν καί σέ ἄλλες εἰδικές περιπτώσεις.  Τό ἔτος 1988, ὅταν ἀνέλαβα τήν Διεύθυνση Νεότητος, μέ τήν σύνταξη τῆς πρώτης ἐγκυκλίου ἦρθα σέ ἐπικοινωνία μέ τόν Ἀρχιεπίσκοπο γιά νά τήν ὑπογράψη. Αἰσθάνθηκα ὅτι ἤθελε νά μέ δοκιμάση. Ὅταν μπῆκα στό Γραφεῖο του, ἦταν παρών καί ἄλλος Μητροπολίτης. Μοῦ εἶπε νά διαβάσω τήν Ἐγκύκλιο. Δέν πρόλαβα νά ὁλοκληρώσω τήν πρώτη παράγραφο καί μοῦ εἶπε: «Σταμάτα. Δέν μοῦ ἀρέσει. Γράψε ἄλλο κείμενο καί ἔλα νά τό ὑπογράψω».  Αἰσθάνθηκα βαθύτατη ἀπορία καί διερωτώμουν, γιατί δέν τοῦ ἄρεσε, ἀφοῦ δέν ἄκουσε ὅλη τήν ἐγκύκλιο.  Ἀργότερα κατάλαβα ὅτι τό ἔκανε γιά δύο λόγους. Πρῶτον, γιά νά δοκιμάση τήν ἀντίδρασή μου καί δεύτερον γιά νά δείξη στόν Μητροπολίτη πού ἦταν παρών ὅτι αὐτός ἔχει πλήρη ἔλεγχο τῆς καταστάσεως. Ὅταν μετά ἀπό λίγες ὧρες ἔγραψα ἄλλο κείμενο, ὑπέγραψε τήν Ἐγκύκλιο χωρίς νά ρωτήση ὁ,τιδήποτε ἄλλο.

Μιά ἄλλη φορά, ὅταν τοῦ διάβασα τήν ἐγκύκλιο πού συνέταξα, μοῦ εἶπε: «Πῶς νά τήν ὑπογράψω, ρέ Ἱερόθεε, ἀφοῦ δέν καταλαβαίνω αὐτά πού γράφεις». Τοῦ εἶπα ὅτι ὅποιος ἔχει κάποια ὑψηλή θέση ὑπογράφει κείμενα, τά ὁποῖα ἔχουν σχέση μέ τό ἀντικείμενο τῆς θέσεως πού κατέχει, τά ὁποῖα γράφει ἄλλος. Κανείς Πρωθυπουργός ἤ Πατριάρχης δέν γράφει μόνος του τά κείμενα. Μόλις τοῦ εἶπα αὐτό τό ἐπιχείρημα, ἀμέσως τήν ὑπέγραψε. Κάποια ἄλλη φορά, ἀφοῦ ἄκουσε τό κείμενο τῆς  ἐγκυκλίου εἶπε: «Ἱερόθεε, ἐσύ εἶσαι Διευθυντής Νεότητος, ὑπέγραψέ την καί στεῖλε την στούς Ναούς νά διαβασθῆ».
Τοῦ ἀπάντησα: «Μακαριώτατε, αὐτό δέν μπορεῖ νά γίνη. Ἐσεῖς εἶσθε Ἀρχιεπίσκοπος, εἶσθε ὁ πατέρας μας, καί οἱ δικές σας ἐγκύκλιοι πρέπει νά διαβάζωνται στούς Ναούς».
Κατάλαβα ὅτι ἤθελε νά μέ δοκιμάση κατά πόσον εἶχα τήν τάση νά ὑπερβαίνω τήν ἐξουσία μου καί νά ὑπονομεύω τήν θέση του. Μόλις ἄκουσε τόν λόγο αὐτόν χάρηκε πολύ καί ὑπέγραψε τήν ἐγκύκλιο. Μετά ἀπό τρεῖς-τέσσερεις περιπτώσεις καί ὕστερα ἀπό αὐτήν τήν δοκιμασία, ὅταν συνέτασα κάποια ἐγκύκλιο, τήν ὑπέγραφε χωρίς κἄν νά τήν διαβάζη, οὔτε ἀκόμη ζητοῦσε νά πληροφορῆται τό περιεχόμενό της. Μοῦ εἶχε ἀπόλυτη ἐμπιστοσύνη καί καυχόταν γιά τήν παρουσία μου στήν Ἱερά Ἀρχιεπισκοπή καί γιά τό ὅτι ἤμουν συνεργάτης του καί μοῦ ἀνέθετε λεπτές ἐργασίες, ἤτοι νά ἐκπροσωπῶ τήν Ἐκκλησία σέ διάφορες Ἐπιτροπές.

Μέ τήν πάροδο τοῦ χρόνου μοῦ ἀνέθετε νά γράφω καί μερικές ἀπό τίς ἐγκυκλίους πού διαβάζονταν στούς Ἱερούς Ναούς πρό τῶν Χριστουγέννων, γιά τήν ἡμέρα τῆς Ἀγάπης. Ἐπίσης, μιά ἤ δυό φορές ἔγραψα καί τήν ἐγκύκλιο τοῦ Πάσχα. Ἤξερα ὅτι σχεδόν ὅλες τίς ἐγκυκλίους τῶν Χριστουγέννων καί τοῦ Πάσχα τίς συνέτασσε ὁ π. Γεώργιος Μεταλληνός. Μιά φορά πού βρισκόταν πρός τό τέλος τῆς ζωῆς του, ἤδη εἶχε ἀρρωστήσει καί τό σῶμα του ἦταν ταλαιπωρημένο, μοῦ ἀνέθεσε νά γράψω τήν ἐγκύκλιο τοῦ Πάσχα. Πῆγα στό Γραφεῖο του τήν καθιερωμένη ὥρα καί ἄρχισα νά τοῦ διαβάζω τό σχέδιο τῆς Ἐγκυκλίου. Ἀναφερόταν στήν Ἀνάσταση τοῦ Χριστοῦ, στήν ὑπέρβαση τοῦ θανάτου καί τήν ἀνάσταση τῶν σωμάτων κατά τήν Δευτέρα Παρουσία τοῦ Χριστοῦ. Ἐκεῖνον τόν καιρό τόν ἀπασχολοῦσε πάρα πολύ ὁ θάνατος καί ἄκουγε τά ὅσα ἔγραφα μέ ἐνδιαφέρον. Στό τέλος εἴχαμε μιά μεγάλη συζήτηση γιά τό θέμα αὐτό. Μοῦ εἶπε: «Βρέ, Ἱερόθεε. Γιά ἐξήγησέ μου κάτι. Ἐγώ αὔριον πεθαίνω! Ποῦ πηγαίνει ἡ ψυχή μου; Ὑπάρχουν τά τελώνια; Μιά γυναίκα ἀπό τό χωριό μου μιλοῦσε γι’ αὐτά. Ὑπάρχουν;».

Προσπάθησα νά τοῦ πῶ ὅτι σέ πολλά κείμενα τῶν Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας, ἀλλά καί στήν λατρευτική παράδοση ὑπάρχει αὐτή ἡ διδασκαλία, ἀλλά μέ τήν ἔννοια ὅτι ὅταν ἡ ψυχή διακατέχεται ἀπό πάθη, ἐπειδή δέν ἔχει τό σῶμα γιά νά τά ἱκανοποιήση, πιέζεται ἀφόρητα. Ἀλλά καί ὁ διάβολος ζητᾶ νά παραλάβη τήν ψυχή τοῦ ἀνθρώπου. Τό σημαντικό εἶναι ὅτι συζητούσαμε γιά πολλή ὥρα καί συνεχῶς. Τό ἰδιαίτερο Γραφεῖο του τόν ἐνημέρωνε ὅτι περίμενε ὁ Σπῦρος Περιστέρης, ὁ πρωτοψάλτης τότε τοῦ Μητροπολιτικοῦ Ναοῦ Ἀθηνῶν, νά τόν συναντήση, σύμφωνα μέ τό πρόγραμμα. Ἐκεῖνος ἀπαντοῦσε συνέχεια: «Νά περιμένη». Τοῦ τηλεφώνησε καί ὁ Ἀρχιγραμματεύς τῆς Ἱερᾶς Συνόδου καί τοῦ ἀπάντησε: «Πάρε λίγο ἀργότερα, γιατί ἐγώ ἔχω σοβαρή συζήτηση μέ τόν Ἱερόθεο». Τόν ἐνδιέφερε πάρα πολύ τό θέμα τοῦ θανάτου.

Σέ κάποια στιγμή εἰσῆλθε στό Γραφεῖο ὁ Γραμματέας τοῦ Ἰδιαιτέρου του Γραφείου καί τοῦ εἶπε: «Μακαριώτατε, περιμένει ὁ Περιστέρης. Δέν μπορεῖ νά περιμένη ἄλλο». Ἐκεῖνος αὐθόρμητα πετάχτηκε, ἅπλωσε τά χέρια του καί μέ χειρονομίες, εἶπε: «Περιστέρης! Περιστέρης! Μέ ἔχετε τρελλάνει! Ἐγώ ἔχω σοβαρά ζητήματα». Καί κουνώντας τά χέρια του σάν φτερά εἶπε: «Νά ἀνοίξη τά φτερά του καί νά πάη στόν διάβολο! Ἐγώ ἔχω σοβαρά ζητήματα!». Βλέποντας τόν Σεραφείμ σέ αὐτήν τήν κατάσταση ἔκανα πολύ μεγάλη προσπάθεια νά μή γελάσω, ἀλλά ἐπειδή ἔβλεπα ὅτι τόν ἀπασχολοῦσε σοβαρά τό θέμα τοῦ θανάτου συνέχισα νά τοῦ μιλάω γιά τό ὅτι ἡ ψυχή ὑπάρχει μετά θάνατον, ὅτι καταργήθηκε ὁ θάνατος καί θά γίνη ἀνάσταση τῶν νεκρῶν. Ὁ ἴδιος δέν τό ἀμφισβήτησε αὐτό, ἀλλά ἤθελε νά μάθη περισσότερα.

β) Περιστατικά 

Ἀπό τήν ἐπικοινωνία μου μέ τόν μακαριστό Ἀρχιεπίσκοπο Σεραφείμ διασώζω στήν μνήμη μου πάρα πολλά περιστατικά, καίτοι παρῆλθαν τόσα χρόνια, πράγμα πού σημαίνει ὅτι ἦταν πολύ ἔντονη προσωπικότητα καί ἡ
ἐπικοινωνία μας ἦταν πολύ ζωντανή. Σέ ἕνα Διοικητικό Συμβούλιο τοῦ Ἱδρύματος Νεότητος τῆς Ἀρχιεπισκοπῆς, τοῦ ὁποίου μέλη ἦταν μεταξύ ἄλλων ὁ Χρῆστος Γιανναρᾶς καί ὁ π. Φιλόθεος Φάρος, ἔγινε μιά ἐνδιαφέρουσα συζήτηση. Μιλούσαμε γιά τόν τρόπο πού μποροῦν νά δημιουργηθοῦν νέοι τρόποι κατηχήσεως στά παιδιά. Ὁ Χρῆστος Γιανναρᾶς ἔλαβε τόν λόγο καί τοῦ εἶπε ὅτι ὅπως ἔβγαλε ἐγκύκλιο καί κατήργησε τό νά γίνεται κήρυγμα στούς Ναούς ἀπό τούς λαϊκούς θεολόγους, ἔτσι πρέπει νά βγάλη μιά «ἐπαναστατική» ἐγκύκλιο καί νά καταργήση τά Κατηχητικά Σχολεῖα. Ὁ Ἀρχιεπίσκοπος εἶπε: «Βρέ Χρῆστο, πρῶτα κάνουν ἕνα καινούριο σπίτι καί μετά γκρεμίζουν τό παλιό. Βρέστε ἕναν καινούριο τρόπο καί ἔπειτα νά καταργήσουμε τά Κατηχητικά». Φαίνεται ὅτι ἦταν προσγειωμένος, διότι καίτοι δέν εἶχε ἰδιαίτερη συμπάθεια πρός τά Κατηχητικά, ἐν τούτοις δέν ἤθελε νά τά καταργήση χωρίς νά τά ἀντικαταστήση μέ κάποιον ἄλλο νέο τρόπο προσέγγισης τῶν νέων.

Ὁ π. Φιλόθεος Φάρος τοῦ εἶπε νά καταργήση τό κήρυγμα πού γίνεται καί ἀπό τούς Κληρικούς, δηλαδή νά μή γίνεται κήρυγμα στούς Ἱερούς Ναούς, ἰδίως κατά τήν διάρκεια τοῦ κοινωνικοῦ. Εἶπε: «Πῆγα, Μακαριώτατε, σέ ἕναν Ναό νά λειτουργήσω, βγῆκα στό κοινωνικό νά μιλήσω καί μιά γυναίκα πού εἶχε τό μνημόσυνο τοῦ γυιοῦ της ἔκλαιγε καί ἐγώ ἔλεγα τίς βλακεῖες μου. Ντράπηκα πολύ. Γι’ αὐτό πρέπει νά καταργηθῆ τό κήρυγμα». Ὁ Ἀρχιεπίσκοπος εἶπε: «Βρέ Φάρο, τί σέ πειράζει ἐσένα νά κάνης τό κηρυγματάκι σου καί ἔπειτα νά πᾶς νά παρηγορήσης καί τήν γυναικούλα στό σπίτι;». Μιά ἄλλη φορά συζητούσαμε γιά τά οἰκονομικά τοῦ Ἱδρύματος Νεότητος καί ὅτι ἔπρεπε νά ὑπάρχουν νόμιμα δικαιολογητικά γιά τά ἔξοδα. Στό Συμβούλιο, μεταξύ τῶν ἄλλων, μετεῖχε ὡς μέλος καί ἕνας δικηγόρος γνωστός τοῦ Ἀρχιεπισκόπου ἀπό τά Γιάννενα, πού ὀνομαζόταν Ἀθανάσιος Λιούμας. Ὁ λόγος γινόταν γιά τούς δικηγόρους καί ὁ Σεραφείμ εἶπε: «Αὐτός ὁ δικηγόρος εἶναι ὁ λιγότερο ἀπατεώνας ἀπ’ ὅλους τούς ἄλλους. Ἐγώ δέν ἔχω ἐμπιστοσύνη σέ κανέναν». Καί κάνοντας μιά  χαρακτηριστική κίνηση μέ τήν παλάμη, διαγράφοντας μιά κάθετη γραμμή σχίζοντας στήν μέση τό κεφάλι καί τό σῶμα του, εἶπε: «Δέν ἔχω ἐμπιστοσύνη οὔτε στόν μισό Σεραφείμ!».

Στήν Ἱερά Ἀρχιεπισκοπή Ἀθηνῶν ὑπῆρχαν πολλοί Ἀρχιμανδρίτες πού ὀρέγονταν Ἐπισκοπῆς καί ἤθελαν νά ἔχουν τήν ἀποκλειστική σκέψη τοῦ Ἀρχιεπισκόπου. Ὅταν, λοιπόν, ἔβλεπαν ὅτι κάποιος ἄλλος Ἀρχιμανδρίτης ἀποσποῦσε τήν προσοχή του, τότε εὕρισκαν τρόπο νά τόν διαβάλουν, ὥστε νά ἄρη τήν καλή ἰδέα πού εἶχε γι’ αὐτόν ἤ νά τόν ἀπομακρύνουν ἀπό κοντά του. Θά διηγηθῶ ἕνα περιστατικό. Ὅταν μιά μέρα φύγαμε ὅλοι ἀπό τήν Ἀρχιεπισκοπή καί παρέμεινε μόνον ὁ κλητήρας, ἔστειλαν ἀπό τήν Σύνοδο μέ φάξ ἕναν κατάλογο Ἀρχιμανδριτῶν καί ἔδωσαν ἐντολή στόν κλητήρα νά μήν τόν δῆ κανένας, ἀλλά νά τόν πάη στό Γραφεῖο τοῦ Ἀρχιεπισκόπου, ὥστε νά ὑπογραφῆ τήν ἄλλη μέρα τό πρωΐ μόλις ἔλθει στό Γραφεῖο. Οἱ Ἀρχιμανδρῖτες αὐτοί ἀποσπῶνταν γιά ἕξι μῆνες ἀπό τήν Ἐκκλησία τῆς Ἑλλάδος στήν Ἐκκλησία τῆς Ἀλβανίας, ὅπου μόλις εἶχε ἀρχίσει νά λειτουργῆ ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία ἐκεῖ. Τό ὄνομά μου ἦταν πρῶτο στόν κατάλογο. Ὁ κλητήρας, ἐπειδή συνδεόμασταν καί μέ ἀγαποῦσε, μέ ἐνημέρωσε γι’ αὐτό ἀμέσως. Δέν μποροῦσα νά κάνω τίποτα, παρά μόνον ἄρχισα νά προσεύχομαι ὅλο τό ἀπόγευμα καί τήν νύκτα στόν μακαριστό Γέροντά μου Καλλίνικο νά βοηθήση, γιατί δέν ἤθελα νά πάω στήν Ἀλβανία, ἀφοῦ μόλις εἶχα ἐπιστρέψει ἀπό τόν Λίβανο. Τήν ἄλλη μέρα τό πρωΐ, ὅταν ἔδωσαν στόν Ἀρχιεπίσκοπο τόν κατάλογο μέ τά ὀνόματα νά τόν ὑπογράψη, ἐκεῖνος εἶπε: «Νά τόν ἐπιστρέψετε στήν Σύνοδο, νά βγάλουν τό ὄνομα τοῦ Ἱεροθέου, γιατί τόν χρειάζομαι ἐδῶ, καί νά τό ξαναστείλουν γιά ὑπογραφή». Αὐτό ἔγινε χωρίς νά πῶ τίποτε στόν Ἀρχιεπίσκοπο.

Κάποια μέρα, βρισκόμασταν στό Γραφεῖο του καί ἦταν ὁ Πρωτοσύγκελλος τῆς Ἀρχιεπισκοπῆς Ἀλέξιος Βρυώνης, νῦν Μητροπολίτης Νικαίας, καί ἐγώ ὡς Διευθυντής Νεότητος. Συζητούσαμε γιά τήν πολιτική κατάσταση τῆς ἐποχῆς ἐκείνης. Ὁ Ἀρχιεπίσκοπος εἶπε: «Ἀκοῦστε νά σᾶς πῶ: Ἐσεῖς εἶσθε νέοι καί αὔριον θά γίνεται Ἀρχιερεῖς. Νά ξέρετε ἀπό μένα κάτι. Ἐμεῖς οἱ παπάδες εἴμαστε δεξιοί, δέν μπορεῖ νά εἴμαστε ἀριστεροί. Ἀλλά, ἡ Ἐκκλησία ὑποφέρει ὅταν στήν κυβέρνηση εἶναι οἱ δεξιοί, γιατί τήν θεωροῦν σάν δικό τους μικρομάγαζο. Οἱ ἀριστεροί καί οἱ σοσιαλιστές δέν ἐπεμβαίνουν στά ἐσωτερικά τῆς Ἐκκλησίας. Ὁ Παπανδρέου ποτέ δέν μοῦ ζήτησε ἕνα ρουσφέτι, ἐνῶ μόλις ἔγινε Πρόεδρος τῆς Νέας Δημοκρατίας ὁ  Μητσοτάκης μοῦ ἔβαλε τό μαχαίρι στόν λαιμό γιά νά τοῦ κάνω ἕναν πατριώτη του δεσπότη! Γι’ αὐτό ἐπί ἀριστερῆς  κυβερνήσεως ἡ Ἐκκλησία εἶναι περισσότερο ἐλεύθερη».

Ἄλλη φορά εἶπε: «Τί τραβᾶνε αὐτά τά χέρια μου γιά νά κρατᾶνε τό τιμόνι τοῦ πλοίου τῆς Ἐκκλησίας γιά νά μή πέφτη πάνω σέ ξέρες!». Κάποια φορά εἶπε: «Αὐτοί οἱ πολιτικοί δέν ξέρουν τί τούς γίνεται. Δέν ξέρουν νά διευθύνουν τό καράβι τοῦ τόπου». Καί κάποτε μᾶς εἶπε τί εἶχε πῆ στόν Κωνσταντῖνο Καραμανλῆ: «Πρόεδρε, νά προσευχόμαστε νά μήν ξυπνήση ὁ λαός, γιατί ἄν ξυπνήση θά μᾶς κρεμάσουν στήν πλατεία Συντάγματος, ἐπειδή κάναμε λάθη. Ἐγώ ἔκανα λιγότερα λάθη ἀπό σένα. Καί τότε νά δῆς τί θά πῆ Ἐθνάρχης!». Ἐννοοῦσε τά λάθη τοῦ Καραμανλῆ γιά τό Κυπριακό ζήτημα.

Λίγες ἡμέρες πρίν τίς ἐκλογές τοῦ 1989, ζήτησε ὁ Κωνσταντίνος Μητσοτάκης ὡς Ἀρχηγός τῆς Ἀξιοματικῆς Ἀντιπολίτευσης νά τόν ἐπισκεφθῆ γιά νά πάρη τήν εὐχή του. Ὁ Ἀρχιεπίσκοπος ἀφ’ ἑνός μέν καταλάβαινε ὅτι θά γινόταν Πρωθυπουργός, ἐπειδή εἶχε προηγηθῆ τό σκάνδαλο Κοσκωτᾶ, ἀφ’ ἑτέρου δέ ἤθελε νά τόν δεσμεύση. Γι’ αὐτό κάλεσε νά εἶναι στήν συνάντηση αὐτή καί μερικοί πλησιόχωροι Ἀρχιερεῖς καί εἶπε στόν καθένα τί θά ἔπρεπε νά ζητήση ἀπό τόν Μητσοτάκη γιά νά φανῆ ἡ ἑνότητα τῆς Ἐκκλησίας. Πράγματι, στήν κατάλληλη ἡμέρα καί ὥρα ἦλθε ὁ Μητσοτάκης στήν Ἀρχιεπισκοπή καί οἱ Ἀρχιερεῖς τοῦ εἶπαν τά θέματα πού ἀπασχολοῦσαν τήν Ἐκκλησία καί ἔπρεπε νά λυθοῦν. Ὁ Μητσοτάκης ἔκανε σχετικές δηλώσεις βγαίνοντας ἀπό τό Γραφεῖο τοῦ Ἀρχιεπισκόπου καί προσπάθησε νά ἐκμεταλλευθῆ αὐτήν τήν συνάντηση πολιτικά.

Μετά ἀπό λίγες ἡμέρες ζήτησε νά τόν συναντήση καί ὁ Ἀνδρέας Παπανδρέου πού τότε ἦταν Πρωθυπουργός.  Ὁ Σεραφείμ τόν δέχθηκε μόνος του στό Γραφεῖο καί εἶχαν μιά πρόσωπο μέ πρόσωπο συνάντηση. Ἀπ’ ὅ,τι ἔμαθα ἐκ τῶν ὑστέρων αὐτό τό ἔκανε γιά νά δείξη τήν προσωπική σχέση πού εἶχε μαζί του καί τοῦ εἶπε: «Ἄντε, ρέ Ἀνδρέα, ἐγώ σέ ἐξυπηρέτησα μέ τήν Δήμητρα (μέ τόν γάμο) καί ἐσύ νά βοηθήσης τήν Ἐκκλησία». Μετά τήν συνάντηση δέχθηκε ἐρωτήσεις τῶν δημοσιογράφων, καί ἤμουν παρὼν. Ἕνας δημοσιογράφος τοῦ εἶπε: «Μέ τόν Μητσοτάκη ἦταν θερμότερη ἡ συνάντηση παρά μέ τόν Παπανδρέου». Καί ὁ Σεραφείμ τοῦ ἀπάντησε: «Δέν εἶχα ρέ θερμόμετρο νά μετρήσω τήν θερμοκρασία».

Ὅταν συναντοῦσα τόν Ἀρχιεπίσκοπο, τοὐλάχιστον στήν ἀρχή, διέκρινα ὅτι ἤθελε νά μέ δοκιμάση καί νά μάθη τίς ἀπόψεις μου. Θυμᾶμαι ἕνα περιστατικό πού ἔχει σχέση μέ μιά τρανσέξουαλ, τήν Ἀλόμα. Ἡ Ἀλόμα ἦταν ἀγόρι πού μέ χειρουργική ἐπέμβαση ἔγινε κορίτσι. Εἶχε βγῆ τό βράδυ στήν τηλεόραση καί ἔλεγε τήν ἱστορία της. Τήν ἄλλη μέρα τό πρωΐ, ὁ Σεραφείμ, ὅταν ἦρθε στό Γραφεῖο, μέ κάλεσε καί μοῦ εἶπε: «Εἶδες τό βράδυ τήν Ἀλόμα;». Τοῦ εἶπα ὅτι δέν τό εἶχα δῆ. Συνέχισε: «Ἀ, ρέ τό καϋμένο τό παιδί, τό λυπήθηκα. Τί νά κάνουμε, ρέ Ἱερόθεε, ἡ σάρκα εἶναι πολύ δυνατή». Τοῦ ἀπάντησα: «Μακαριώτατε, αὐτό εἶναι ἀλήθεια πού λέτε, ἀλλά χρειάζεται αὐτοσυγκράτηση. Ἡ σάρκα εἶναι πολύ δυνατή, ἀλλά ὅταν πεινάη ὁ ἄνθρωπος, τότε ὑπερβαίνεται ἡ δύναμη τῆς σάρκας, ἀφοῦ τό αἴσθημα τῆς πείνας εἶναι ἰσχυρότερο ἀπό τήν σαρκική ἐπιθυμία, ἀλλά κάνουμε νηστεία καί ἐγκράτεια. Ἔτσι, σέ ὅλα τά θέματα καί στίς σαρκικές ὁρμές πρέπει νά βάζη κανείς φρένο». Κατάλαβα ὅτι ἡ συζήτηση αὐτή ἔγινε γιά νά ἐκμαιεύση τίς δικές μου ἀπόψεις. Δέν εἶπε τίποτε ἄλλο.

Μιά φορά τόν ἐπισκέφθηκε ὁ τραγουδιστής Γιῶργος Κινούσης, ὁ ὁποῖος ἐκεῖνον τόν καιρό εἶχε κάποια ἐμπειρία ἀπό τόν Χριστό καί ἄρχισε νά τραγουδᾶ χριστιανικά τραγούδια. Εἶχε διατυπώσει τήν παράκληση, διά μέσου τοῦ Γιάννη Χατζηφώτη νά συναντήση τόν Ἀρχιεπίσκοπο, νά τοῦ πῆ γιά τήν μεταστροφή του καί νά ζητήση νά τραγουδάη σέ παιδιά τῶν Κατηχητικῶν Σχολείων. Ἀφοῦ τοῦ εἶπε ὅτι αἰσθάνθηκε ἀγάπη γιά τόν Χριστό, στήν συνέχεια ὁ Σεραφείμ τόν ρώτησε: «Καί τώρα πῶς ζῆς, ρέ Γιῶργο μου; Δέν τραγουδᾶς στά κέντρα;». Ἐκεῖνος εἶπε: «Ὄχι Μακαριώτατε, ἔχω ἀποσυρθῆ σέ ἕνα σπίτι, ἀσχολοῦμαι μέ τόν Χριστό, προσεύχομαι καί διαβάζω χριστιανικά βιβλία». Καί ὁ Σεραφείμ τοῦ εἶπε: «Καλά ρέ παιδί, κάτι νά κάνης καί γιά τό ψωμί σου». Ὁ Κινούσης τοῦ εἶπε: «Πιστεύω στήν Πρόνοια τοῦ Θεοῦ, Μακαριώτατε, Αὐτός θά μέ φροντίση». Ὁ Σεραφείμ τοῦ ἀπάντησε: «Καί μεῖς πιστεύουμε στήν Πρόνοια τοῦ Θεοῦ, ἀλλά ἔχουμε καί τόν μισθό μας». Ἐκεῖνος ἐπέμενε. Καί κλαίγοντας εἶπε: «Μακαριώτατε, ἐγώ ἦρθα νά πάρω τήν εὐχή Σας. Μεγάλη μου τιμή νά μιλάω μέ τόν ἀρχηγό τῆς Ἐκκλησίας». Ὁ Ἀρχιεπίσκοπος συγκινήθηκε. Μετά τήν ἀποχώρησή του ὁ Σεραφείμ στράφηκε σέ μένα καί στόν Χατζηφώτη καί μᾶς εἶπε: «Καλό παιδί ὁ Κινούσης, ἀλλά βοηθεῖστε τόν ρέ νά μήν πάρη στραβά τόν δρόμο».

Ὅπως ἔχω προαναφέρει ἤμουν ἀναπληρωματικός ἐκπρόσωπος τῆς Ἐκκλησίας στό Ἐθνικό Ραδιοτηλεοπτικό Συμβούλιο. Μιά ἀπό τίς ἁρμοδιότητες τοῦ Συμβουλίου ἦταν νά χορηγοῦμε τίς ἄδειες τῶν Ραδιοφωνικῶν καί Τηλεοπτικῶν σταθμῶν. Εἶχαν ὑποβάλει ὅλα τά στοιχεῖα καί εἶχαν ὁρισθῆ ἡμέρες κατά τίς ὁποῖες ἔπρεπε νά ἔρθουν καί νά ὑποστηρίξουν την νομιμότητα τῆς λήψεως ἀδειῶν. Διατηρῶ στήν μνήμη μου τρία περιστατικά πού φανερώνουν τόν τρόπο μέ τόν ὁποῖον ἀντιμετώπιζε ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Σεραφείμ τά πράγματα.

Τό ἕνα ἔχει σχέση μέ τόν τηλεοπτικό σταθμό «Σκάϊ». Ἰδιοκτήτης τοῦ σταθμοῦ ἦταν ὁ Γιάννης Ἀλαφοῦζος. Ἐνῶ βρισκόμουν στό Γραφεῖο τῆς Διευθύνσεως Νεότητος, μέ εἰδοποίησαν ὅτι μέ θέλει ὁ Ἀρχιεπίσκοπος. Ἀνέβηκα στόν πρῶτο ὄροφο καί εἰσῆλθα στό Γραφεῖο καί εἶδα ὅτι συζητοῦσε μέ τόν Γιάννη Ἀλαφοῦζο. Μοῦ εἶπε: «Τόν ξέρεις τόν Γιάννη Ἀλαφοῦζο;». Ἀπήντησα θετικά καί μοῦ εἶπε: «Τό ἀπόγευμα θά ζητήση νά πάρη ἄδεια ἀπό τό Ἐθνικό Ραδιοτηλεοπτικό Συμβούλιο, ἐμεῖς ὡς Ἐκκλησία θά εἴμαστε θετικοί. Ἔτσι, Ἱερόθεε;». Τοῦ ἀπάντησα θετικά. Καί ὁ Ἀρχιεπίσκοπος συνέχισε: «Καί σύ, Γιαννάκη μου, ὅ,τι θελήσουμε νά εἶσαι στό πλευρό μας». Ὁ Ἀλαφοῦζος ἔφυγε ἐνθουσιασμένος. Ἀμέσως μετά πού ἔφυγε ὁ Ἀρχιεπίσκοπος μοῦ εἶπε: «Ἱερόθεε, κάνε τήν δουλειά σου ὅπως ξέρεις».

Τό δεύτερο περιστατικό ἦταν μέ τόν Τηλεοπτικό Σταθμό «Τηλετώρα» τοῦ Γρηγόρη Μιχαλόπουλου. Ἦταν στό πρόγραμμα νά συζητηθῆ κάποιο ἀπόγευμα στό Ραδιοτηλεοπτικό Συμβούλιο καί ζήτησα ἀπό τόν Σεραφείμ νά μοῦ δώση μιά κατεύθυνση. Ἐπειδή γνώριζα ὅτι ὁ Μιχαλόπουλος συνεχῶς ὁμιλοῦσε ἐναντίον τοῦ Ἀρχιεπισκόπου δέν ἤθελα νά κάνω κάτι τό ὁποῖο θά τόν στενοχωροῦσε. Ὅταν ἔθεσα τό θέμα στόν Ἀρχιεπίσκοπο καί ζήτησα νά μοῦ πῆ τί θά κάνω, ἐκεῖνος εἶπε: «Ἄκου νά σοῦ πῶ, αὐτός εἶναι παληάνθρωπος. Ἄν ἐμεῖς ὡς Ἐκκλησία ποῦμε ὄχι, θά γίνη χειρότερος. Ἄν ὅμως ἐμεῖς ποῦμε ναί, τότε ἴσως μπορεῖ νά ἀλλάξη. Γι’ αὐτό νά πῆς ναί».

Κατά τήν συζήτηση, ὅμως, ἐτέθη τό θέμα καί τῆς χορηγήσεως ἀδείας γιά τόν τηλεοπτικό σταθμό 902 τοῦ ΚΚΕ. Δέν ἤξερα ποιά θέση νά τηρήσω. Τελικά ἐψήφισα νά χορηγηθῆ ἡ ἄδεια, γιατί εἶχαν δημιουργηθῆ δύο ὁμάδες μεταξύ τῶν μελῶν ἡ μία ἦταν θετική καί ἡ ἄλλη ἀρνητική καί ἡ δική μου ψήφος θά ἔκλινε εἴτε μέ τό ναί εἴτε μέ τό ὄχι. Ἔτσι ἐψήφισα θετικά καί ἔλαβε τήν ἄδεια. Ὅμως, στήν συνέχεια μετά τήν συνεδρίαση, φοβήθηκα μήπως μέ κατηγορήσουν στόν Ἀρχιεπίσκοπο γι’ αὐτό καί ζήτησα ἐπειγόντως νά τόν ἐπισκεφθῶ στό σπίτι του καί νά τόν ἐνημερώσω. Ἐκεῖνος ὅταν τόν συνάντησα συμφώνησε μέ τήν πράξη μου λέγοντας: «Καλά ἔκανες, Ἱερόθεε, δέν πρέπει αὐτούς νά τούς ἔχουμε ἐναντίον μας». Ὅμως, προκειμένου νά κατοχυρωθῶ ἀκόμη περισσότερο, συνέχισα: «Μακαριώτατε, σᾶς παρακαλῶ νά τηλεφωνήσετε τώρα στόν Χαρίλαο Φλωράκη, νά τοῦ ἀνακοινώσετε τήν θέση τῆς Ἐκκλησίας καί νά τοῦ πῆτε ὅτι ἐσεῖς μοῦ δώσατε ἐντολή νά ψηφίσω θετικά». Πράγματι, μπροστά μου πῆρε τόν Φλωράκη, στό προσωπικό του τηλέφωνο, τό ὁποῖο εἶχε στόν κατάλογό του, καί τοῦ εἶπε: «Χαρίλαε, εἶδες ὁ δικός μου; Ψήφισε γιά νά πάρης ἄδεια γιά λειτουργία Τηλεοπτικοῦ Σταθμοῦ». Ὁ Φλωράκης χάρηκε πολύ καί τόν εὐχαρίστησε θερμά.

Κάποτε ὁ δημοσιογράφος Τέρενς Κουΐκ εἶχε ζητήσει ἀπό τόν Ἀρχιεπίσκοπο μιά συνέντευξη, ἡ ὁποία θά μεταδιδόταν τήν Μεγάλη Δευτέρα, ἐν ὄψει τῆς ἑορτῆς τοῦ Πάσχα, γιά νά παρουσιάση τό κοινωνικό ἔργο τῆς Ἐκκλησίας. Ἀπό τήν προηγούμενη ἡμέρα εἶχε ζητήσει νά τοῦ δώσουμε διάφορα στοιχεῖα ἀπό τίς ἁρμοδιότητές μας. Συναντηθήκαμε ὅλοι στό Γραφεῖο του γιά νά τοῦ ποῦμε τί ἀκριβῶς γινόταν στόν τομέα μας. Τότε εἶχε δημιουργηθῆ ἕνα θέμα μέ τόν πρώην Μητροπολίτη Ἀττικῆς Νικόδημο Γκατζιρούλη καί εἶχαν γίνει διάφορα ἐπεισόδια στήν Μητρόπολη Κηφισιᾶς. Ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Σεραφείμ εἶπε ὅτι θά μιλήση ἐναντίον τοῦ Νικοδήμου. Παρών στήν συνάντηση ἦταν καί ὁ Ἐπίσκοπος Δωδώνης Χρυσόστομος, ὁ μετέπειτα Μητροπολίτης Ζακύνθου, ὁ ὁποῖος τοῦ εἶπε: «Ὄχι, Μακαριώτατε, μή πῆτε γιά τόν Νικόδημο, διότι ἔρχονται ἡμέρες τῆς Μεγάλης Ἑβδομάδος. Αὐτά νά τά πῆτε μετά τό Πάσχα». Ὁ Σεραφείμ αὐθόρμητα τοῦ ἀπάντησε: «Τί λές, ρέ, νά πῶ δέν μιλάω τώρα γιά νά κοινωνήσω καί μετά πού θά κοινωνήσω νά τά πῶ; Δέν εἶναι ἀντρίκια πράγματα αὐτά. Εἶναι ὑποκρισίες!».

Κάποια φορά ἐπισκέφθηκε ἐπισήμως τήν Ἐκκλησία τῆς Ἑλλάδος ὁ Πατριάρχης Μόσχας Ποιμήν καί ἡ Ἱερά Σύνοδος τοῦ παρέθεσε ἐπίσημο γεῦμα στήν Ἱερά Μονή Κοιμήσεως Θεοτόκου Πεντέλης. Κατά τήν διάρκεια τῆς προπόσεως προσεφώνησε ὁ Ἀρχιεπίσκοπος τόν Ρῶσο Πατριάρχη καί μετέφραζε ἕνας Ρῶσος θεολόγος πού παρέμενε στήν Ἑλλάδα. Στήν συνέχεια ἀντιφώνησε ὁ Ρῶσος  Πατριάρχης. Ὅμως, ὁ Ρῶσος μεταφραστής μποροῦσε νά μεταφράση πολύ καλά ἀπό τά ἑλληνικά στά ρωσικά, ἀλλά στήν μετάφραση ἀπό τά ρωσικά στά ἑλληνικά ἔκανε πολλά λάθη συντακτικά μέ ἀλλαγές πτώσεων καί γένους. Πολλοί παριστάμενοι γελοῦσαν τήν ὥρα πού μετέφραζε. Καί ὁ Σεραφείμ μέ τόν αὐθορμητισμό πού τόν διέκρινε, τόν διέκοψε ἀπότομα καί τοῦ εἶπε: «Καλά, ρέ, ἔτσι μετέφραζες προηγούμενως, ὅταν μιλοῦσα ἐγώ στόν Ρῶσο Πατριάρχη;». Φυσικά, ξέσπασε ἕνα γέλιο σέ ὅλη τήν αἴθουσα καί ὁ Ρῶσος Πατριάρχης δέν καταλάβαινε γιατί γελᾶνε.

Πολλές φορές ἀνέβαινε στά Γιάννενα νά ξεκουρασθῆ, ἀφοῦ πρίν γίνει Ἀρχιεπίσκοπος ἦταν Μητροπολίτης Ἰωαννίνων. Τόν Ἰούλιο τοῦ 1993 ἔτυχε νά πάω καί ἐγώ στά Γιάννενα μέ τό ἀεροπλάνο, ἐνῶ βρισκόταν ἐκεῖ ὁ Σεραφείμ. Στό ἀεροπλάνο συνταξίδευα μέ τόν δημοσιογράφο τῆς Ἐφημερίδος «Τό Βῆμα» Πέτρο Εὐθυμίου, ὁ ὁποῖος μοῦ ἀποκάλυψε ὅτι πήγαινε στά Γιάννενα νά πάρη συνέντευξη ἀπό τόν Ἀρχιεπίσκοπο γιά νά δημοσιευθῆ στό Βῆμα τῆς Κυριακῆς. Εἶχε ἀνακύψει ἕνα πρόβλημα. Ὁ Εἰσαγγελέας εἶχε ἀσκήσει ποινική δίωξη ἐναντίον τῆς Ἱερᾶς Συνόδου γιά τό θέμα τοῦ Μητροπολίτου Ἀττικῆς καί «Τό Βῆμα» εἶχε ἀποφασίσει νά στηρίξη τόν Ἀρχιεπίσκοπο Σεραφείμ. Φθάσαμε στά Γιάννενα καί τόν συνόδευσα στήν Μητρόπολη, ὅπου παρέμενε ὁ Ἀρχιεπίσκοπος. Ἤμουν παρών κατά τήν διάρκεια τῆς συνεντεύξεως καί ὁ Σεραφείμ ὁμίλησε πολύ καθαρά γιά τό πρόβλημα καί ἀπαντοῦσε στίς ἐρωτήσεις του λέγοντας πολλές φορές: "γράψτα αὐτά γιά νά τά μάθη ὁ ἑλληνικός λαός". Στό τέλος ὁ Πέτρος Εὐθυμίου τόν ρώτησε: «Καί τί θά κάνετε ἄν σᾶς καλέση ὁ Εἰσαγγελέας νά πᾶτε γιά ἀνάκριση;». Ὁ Σεραφείμ γελώντας ἀπήντησε: «Θά τοῦ στείλω χαιρετίσματα». Τήν Κυριακή ἐξεδόθη «Τό Βῆμα» μέ κύριο θέμα τήν συνέντευξη τοῦ Σεραφείμ καί τίτλο στό ἑξάστηλο «Σεραφείμ: Χαιρετίσματα στόν Εἰσαγγελέα».

Μετά ἀπό δυό μέρες πληροφορήθηκα ὅτι εἶχε κοιμηθῆ ὁ Γέροντας Σωφρόνιος καί ἔπρεπε νά κατεβῶ στήν Ἀθήνα γιά νά ταξιδεύσω μέ τό ἀεροπλάνο στό Λονδίνο. Δέν εἶχα τρόπο νά τό κάνω. Ἐπειδή, ὅμως, θά πήγαινε μέ τό αὐτοκίνητό του ὁ Ἀρχιεπίσκοπος στήν Ἀθήνα μοῦ πρότεινε νά πάω μαζί του. Ταξιδεύσαμε πολλές ὧρες ἀπό τά Γιάννενα μέχρι τήν Ἀθήνα, συζητούσαμε διάφορα ζητήματα, μέ ρωτοῦσε διάφορα θέματα καί ἀπό τότε αἰσθανόμουν πιό οἰκεῖος μέ τόν Ἀρχιεπίσκοπο, ὅπως καί ἐκεῖνος μαζί μου.

γ) Ἐκλογή στό τριπρόσωπο γιά τήν Μητρόπολη Ζακύνθου

Ὁ Ἀρχιεπίσκοπος μέ ἀγαποῦσε πολύ καί ἤθελε νά μέ προαγάγη σέ Μητροπολίτη, ἔψαχνε δέ τήν εὐκαιρία. Εἶχαν γίνει συζητήσεις μεταξύ τῶν Ἀρχιερέων στό παρελθόν καί γιά ἄλλες Μητροπόλεις, ὅπως τήν Μητρόπολη Λαρίσης, τήν Μητρόπολη Νέας Ἰωνίας, ἀλλά τελικά ἐπικρατοῦσαν ἄλλες ἐπιλογές. Σέ κάποια Σύνοδο τῆς Ἱεραρχίας ψηφίσθηκε μετάθεση τοῦ τότε Μητροπολίτη Ζακύνθου Παντελεήμονος Μπεζενίτη στήν Μητρόπολη Ἀττικῆς, ὁπότε ἔμεινε κενή ἡ Μητρόπολη Ζακύνθου. Ἀμέσως ὁ Ἀρχιεπίσκοπος πρότεινε νά γίνη ἐκλογή γιά τήν Ζάκυνθο καί νά ψηφισθῆ ὁ τότε Ἐπίσκοπος Δωδώνης Χρυσόστομος, ὁ ὁποῖος ἦταν καί Ζακυνθηνός. Πολλοί Ἀρχιερεῖς πού εἶχαν ἄλλη ἄποψη, χωρίς ἐγώ νά γνωρίζω τίποτε, πρότειναν τό ὄνομά μου. Ἔτσι, στό τριπρόσωπο πού καταρτίσθηκε ἦρθα δεύτερος ἐν ἀγνοίᾳ μου. Ἄκουσα γιά τό τριπρόσωπο ἀπό τό Ραδιόφωνο. Τελικά, ἐξελέγη Μητροπολίτης ὁ Δωδώνης Χρυστόστομος.

Αἰσθάνθηκα τήν ἀνάγκη ἀμέσως νά τηλεφωνήσω στόν ἐκλεγέντα γιά νά τόν συγχαρῶ καί νά τόν ἐνημερώσω ὅτι εἶχα παντελῆ ἄγνοια γιά τό θέμα αὐτό. Ἐκεῖνος ἄρχισε νά μοῦ φωνάζη λέγοντας: «Ἱερόθεε, σέ ἐκμεταλλεύονται οἱ ὀργανωσιακοί». Τοῦ ἀπάντησα: «Ἐγώ σᾶς τηλεφώνησα νά σᾶς συγχαρῶ καί ἐσεῖς μιλᾶτε κατ’ αὐτόν τόν τρόπο;».

Ἐπειδή αἰσθάνθηκα, ὅμως, ὅτι θά μέ διαβάλουν στόν Σεραφείμ ὅτι ἐνεργῶ ὕπουλα σέ βάρος τῶν ἐπιλογῶν του, ἄν καί συνεργάτης του, συνέταξα ἕνα γράμμα στό ὁποῖο ἔγραφα ὅτι ἡ ὑποψηφιότητά μου ἐτέθη χωρίς νά γνωρίζω τίποτα καί ἄρα δέν ἐνεργοῦσα ἐναντίον τῶν ἐπιλογῶν του καί γιά νά φανῆ ἡ εἰλικρίνειά μου ὑπέβαλα τήν παραίτησή μου ἀπό τήν Διεύθυνση Νεότητος τῆς Ἱερᾶς Ἀρχιετησή Ἀρχιεπισκοπῆς. Τό γράμμα τό ἀπέστειλα στόν Μητροπολίτη Ἰωαννίνων Θεόκλητο, ὁ ὁποῖος ἐκείνη τήν ἐποχή ἦταν μαζί του στήν Ἀρχιεπισκοπική κατοικία στό Ψυχικό. Ὁ Σεβασμιώτατος Θεόκλητος τό διάβασε, δέν τό ἔδωσε στόν Ἀρχιεπίσκοπο, τοῦ εἶπε μάλιστα ὅτι δέν εὐθύνεται καθόλου ὁ Ἱερόθεος γι’ αὐτό καί τήν ἄλλη ἡμέρα πού συναντηθήκαμε μοῦ ἐπέστρεψε τό γράμμα καί μοῦ εἶπε νά τό σχίσω. Κατόπιν μέ πῆρε καί πήγαμε μαζί στόν Σεραφείμ καί τόν διαβεβαίωσε ὅτι δέν ἐγνώριζα τίποτε περί τοῦ θέματος, ὁπότε ἔληξε αὐτό τό ζήτημα τό ὁποῖο μοῦ εἶχε προκαλέσει πολύ μεγάλη στενοχώρια. Ὁ Ἀρχιεπίσκοπος εἶχε ἤδη καταλήξει στό νά μέ προωθήση στόν Ἐπισκοπικό βαθμό.

δ) Ἐκλογή στήν Μητρόπολη Ναυπάκτου

Ὅταν σκοτώθηκε σέ αὐτοκινητικό δυστύχημα ὁ Μητροπολίτης Ναυπάκτου Νικόδημος μετεῖχα στήν ἐξόδιο ἀκολουθία του. Τήν ἑπόμενη μέρα ταξίδευα γιά τό Βανκοῦβερ τοῦ Καναδᾶ καί μετά θά πήγαινα στό Σιάτλ τῶν ΗΠΑ προκειμένου νά συμμετάσχω σέ Σεμινάρια καί νά δώσω διάφορες διαλέξεις. Εὑρισκόμενος στό Βανκοῦβερ τοῦ Καναδᾶ μοῦ τηλεφώνησε ὁ Ἀρχιγραμματεύς τότε τῆς Ἱερᾶς Συνόδου Θεοφιλέστατος Διαυλείας κ. Δαμασκηνός, νῦν Μητροπολίτης Διδυμοτείχου, καί μοῦ εἶπε ὅτι πρέπει νά συντομεύσω τό ταξίδι μου, διότι ἤδη ὁ Ἀρχιεπίσκοπος ἔχει καταλήξει στό νά μέ προτείνη γιά τήν κενή Μητρόπολη Ναυπάκτου καί Ἁγίου Βλασίου. Δέν μποροῦσα, ὅμως, νά τό κάνω ἀμέσως, γιατί εἶχα δεσμεύσεις νά παραμείνω γιά τρεῖς ἑβδομάδες, ἀλλά συντόμευσα τό ταξίδι μου γιά λίγες ἡμέρες. Μόλις ἔφθασα στήν Ἑλλάδα βρῆκα μιά κατάσταση διαμορφωμένη καί χωρίς νά κάνω κάποια ἰδιαίτερη κίνηση καί χωρίς νά παρακαλέσω Μητροπολίτες ἐξελέγην γιά τήν Μητρόπολη Ναυπάκτου.

Τό σημαντικό εἶναι ὅτι προσπαθοῦσα νά ἀποφύγω συνάντηση μέ τόν Ἀρχιεπίσκοπο, γιατί ἐγνώριζα ὅτι δέν ἤθελε νά συζητᾶ μέ τόν ὑποψήφιο πρίν τήν ἐκλογή. Ἔτσι, ἐνῶ συνηθίζαμε νά τόν ὑποδεχόμαστε στά σκαλοπάτια τῆς Ἱερᾶς Ἀρχιεπισκοπῆς, ἐγώ δέν ἐμφανιζόμουν, προφασιζόμενος ὅτι εἶχα ἄδεια. Δέν πήγαινα καθόλου στήν Ἀρχιεπισκοπή γιά νά μή δώσω τήν ἐντύπωση ὅτι κάτι ζητοῦσα. Μετά τήν ἐκλογή, ζήτησα τήν εὐχή του καί κατά τήν τελετή τοῦ μεγάλου μηνύματος μοῦ εἶπε: «Νά ὑπακούης στόν Γέροντά σου», ἐννοώντας τόν Μητροπολίτη Θηβῶν καί Λεβαδείας Ἱερώνυμο.

Δέν μποροῦσε νά λειτουργήση κατά τήν διάρκεια τῆς χειροτονίας μου, ἀλλά ἦρθε στόν Μητροπολιτικό Ναό γιά νά μέ «καμαρώση», ὅπως ἔλεγε. Ὅταν φόρεσα τά ἀρχιερατικά ἄμφια καί πῆγα νά πάρω τήν εὐχή του μοῦ εἶπε: «Κάτσε ρέ λίγο πιό πέρα νά σέ δῶ καί νά σέ καμαρώσω!». Διασώζεται δέ φωτογραφία πού ἀποτύπωσε αὐτήν τήν σκηνή.

Μετά ἀπό λίγες ἡμέρες ζήτησα νά τόν ἐπισκεφθῶ στό σπίτι του, ὅπου παρέμενε τόν περισσότερο καιρό λόγῳ ἀσθενείας. Τόν εὐχαρίστησα γιά ὅλη τήν καλή συνεργασία πού εἴχαμε τόσα χρόνια, γιά τήν ἀγάπη τήν ὁποία μοῦ ἔδειξε καί τήν ἐμπιστοσύνη πού εἶχε στό πρόσωπό μου καί γιά τήν πρότασή του νά ἐκλεγῶ Μητροπολίτης. Ἐκεῖνος ἔκλαψε καί μοῦ εἶπε: «Σέ ἀδίκησα, ρέ». Τοῦ ἀπήντησα: «Ὄχι, Μακαριώτατε, δέν μέ ἀδικήσατε, μέ εὐεργετήσατε». Ἐκεῖνος συνέχισε: «Σέ ἀδίκησα ρέ πού δέν σέ ἔκανα Μητροπολίτη Ἐδέσσης καί τώρα σέ ἔκανα σέ μιά μικρή Μητρόπολη». Καί αὐτό τό περιστατικό δείχνει τό μεγαλεῖο τοῦ ἀνθρώπου.

Μετά τήν χειροτονία μου εἰς Ἐπίσκοπον ὑπέβαλα τήν παραίτησή μου ἐκ τῆς θέσεως τοῦ Ἱεροκήρυκος τήν 29-8-1995, ἡ ὁποία ἔγινε ἀποδεκτή τήν 11-10-1995. Ἕναν χρόνο μετά τήν ἐκλογή μου ἦρθε ἡ σειρά μου νά συμμετάσχω στήν Διαρκῆ Ἱερά Σύνοδο, δηλαδή τό 1996-97, ἕναν χρόνο πρίν πεθάνει ὁ Σεραφείμ. Βέβαια, εἶχε καταρρεύσει ἀπό τήν ἀσθένεια, ἔκανε κάθε δύο μέρες αἱμοκάθαρση πού τόν εἶχε ταλαιπωρήσει. Δέν μποροῦσε νά ἐπιβληθῆ ἤ νά παρακολουθήση τά θέματα στήν Διαρκῆ Ἱερά Σύνοδο, οὔτε βέβαια καί στήν Ἱεραρχία. Ὑπῆρχε ἡ ἄποψη ὅτι οἱ νέοι Ἀρχιερεῖς δέν πρέπει νά ὁμιλοῦν στήν Διαρκῆ Ἱερά Σύνοδο καί τήν Ἱεραρχία.

Ὅταν ἤμουν Συνοδικός ἔτυχε νά εἶμαι ὁ νεώτερος κατά τήν τάξη καί ἀμέσως μετά ἔρχονταν οἱ Πρεσβύτεροι τῆς Ἱεραρχίας. Σέ ἐκείνη τήν Διαρκῆ Ἱερά Σύνοδο μέλη ἦταν οἱ Πρεσβύτεροι Ἱεράρχες, ὅπως ὁ Μεσσηνίας Χρυσόστομος, ὁ Κορίνθου Παντελήμων, ὁ Τριφυλίας Στέφανος, ὁ Σύρου Δωρόθεος, ὁ Ἰωαννίνων Θεόκλητος, ὁ Πρεβέζης Μελέτιος κλπ. Τήν πρώτη ἡμέρα δέν μίλησα καθόλου, ἀλλά αἰσθανόμουν ὅτι ἔπρεπε νά ὁμιλήσω καί νά πῶ τίς ἀπόψεις μου γιά νά βοηθήσω. Τότε εἶπα στόν Σεραφείμ: «Μακαριώτατε, λένε ὅτι ἐμεῖς οἱ νέοι Ἀρχιερεῖς δέν πρέπει νά μιλᾶμε στήν Σύνοδο. Τί νά κάνω;». Ἐκεῖνος ἀπάντησε: «Νά μιλᾶς, ρέ!». Καί πράγματι ὅταν μιλοῦσα καί ἐξέφραζα ἕνα θεολογικό λόγο, ἐκεῖνος χαιρόταν μέ τήν καρδιά του. Ἐμᾶς τούς νεωτέρους μᾶς θεωροῦσε παιδιά του.

Ἡ Συνοδική ἐκείνη περίοδος ἦταν πολύ σημαντική, διότι παίζονταν διάφορα παιχνίδια γιά τήν διαδοχή στόν ἀρχιεπισκοπικό θρόνο. Ἔτσι ἀνέκυψαν διάφορα οἰκονομικά προβλήματα καί ἔγινε προσπάθεια νά ἐνοχοποιηθῆ ὁ τότε Μητροπολίτης Θηβῶν καί Λεβαδείας κ. Ἱερώνυὁ Ἱερώνυμος. Παρά τό ὅτι ἤμουν νέος στήν ἡλικία καί τήν ἀρχιερωσύνη ὁμιλοῦσα μέ γνώση τῶν θεμάτων καί μέ θάρρος.  Ὁ Σεραφείμ χαιρόταν καί ἔλεγε: «Θέλω νά ἔχετε παντελόνια», δηλαδή νά ἔχετε ἀνδρικό φρόνημα, νά μή κάνετε πολιτική καί κουτσομπολίστικα πράγματα. Τόν Αὔγουστο τοῦ 1997 πού τελείωσε ἐκείνη ἡ Συνοδική περίοδος καί ἄρχισε ἡ ἑπόμενη ὁ Ἀρχιεπίσκοπος εἶπε: «Καί τώρα ἐσεῖς φεύγετε, ἔρχονται οἱ ἄλλοι Ἀρχιερεῖς. Τί θά γίνω ἐγώ;». Καί πράγματι κατά τήν διάρκεια τῆς ἄλλης Συνοδικῆς περιόδου, τόν Ἀπρίλιο τοῦ 1998 ἐκοιμήθη.

Λίγες ἡμέρες πρίν πάει στό Λαϊκό Νοσοκομεῖο στό ὁποῖο καί ἐξέπνευσε τόν εἶχα ἐπισκεφθῆ στό σπίτι του στό Ψυχικό. Ἦταν τόν περισσότερο καιρό μόνος του, εἶχε καταρρεύσει σωματικά καί ψυχολογικά, γι’ αὐτό κάθισα μαζί του μιάμιση σχεδόν ὥρα καί τοῦ ἔκανα παρέα. Μεταξύ τῶν ἄλλων τοῦ θύμιζα ὡραῖες σκηνές ἀπό τά Γιάννενα, τότε πού ἦταν Μητροπολίτης καί ἐγώ μαθητής Γυμνασίου καί φοιτητής. Χαιρόταν νά μιλάη γιά τά Γιάννενα, γιά τό ἔργο πού ἔκανε, γιά τά Ἱδρύματα, γιά τίς περιοδεῖες στά χωριά, ὅταν καθόταν κάτω ἀπό τόν πλάτανο στήν πλατεία τοῦ χωριοῦ καί ἐρχόταν σέ ἐπικοινωνία μέ τούς ἁπλούς ἀνθρώπους. Τοῦ θύμιζα τίς ὡραῖες λειτουργίες πού ἔκανε μέ τήν ὡραία φωνή του. Μάλιστα μία στιγμή προσπάθησε νά πῆ τό "Κύριε, Κύριε ἐπίβλεψον...", δέν μπόρεσε νά τό πῆ καί ἄρχισε νά κλαίη.

Τοῦ εἶπα: «Μακαριώτατε, κάντε κουράγιο νά ζήσετε λίγο ἀκόμη, γιατί ὅταν φύγετε, ἐμεῖς οἱ Ἀρχιερεῖς θά χωρισθοῦμε σέ πολλές ὁμάδες». Ἀπάντησε: «Ρέ Ἱερόθεε, δέν μᾶς ἔχει ἀνάγκη ὁ Θεός, ἐμεῖς ἐρχόμαστε καί παρερχόμαστε, ἡ Ἐκκλησούλα μας τραβάει μπροστά. Μοιάζει σάν ἕνα τραῖνο, σταματάει σέ μιά στάση κατεβαίνουν μερικοί, ἀνεβαίνουν ἄλλοι καί τό τραῖνο πάει στόν προορισμό του». Γιά νά τοῦ δώσω λίγο κουράγιο καί δύναμη τοῦ εἶπα: «Ἐσεῖς 26 χρόνια ὡς Ἀρχιεπίσκοπος κρατήσατε τήν ἑνότητα τῆς Ἐκκλησίας σέ δύσκολες περιστάσεις καί μέ ἀλλαγές κυβερνήσεων, ἀλλά καί μέ μεγάλες προσωπικότητες Ἱεραρχῶν». Ἐκεῖνος ἀπάντησε: «Ἄντε, ρέ Ἱερόθεε, ἤμουν ἐγώ Ἀρχιεπίσκοπος; Ἀρχιεπίσκοπος ἦταν ὁ Δαμασκηνός, ὁ Σπυρίδων. Ἐγώ τί ἤμουν; Τίποτα. Δέν μᾶς ἔχει ἀνάγκη ὁ Θεός». Μοῦ ἔκανε ἐντύπωση αὐτή ἡ ταπείνωσή του. Ἐπανέλαβε καί πάλι ὅτι μέ ἀδίκησε πού μέ ἔκανε Μητροπολίτη στήν Ναύπακτο καί μοῦ ζήτησε συγγνώμη. Πῆρα τήν εὐχή του καί ἔφυγα πολύ συντετριμμένος.

Τελευταία φορά τόν εἶδα στό Λαϊκό Νοσοκομεῖο λίγες μέρες πρίν πεθάνει. Ἦταν σέ ἕνα μικρό, στενό δωμάτιο, δέν εἶχε ζητήσει νά ἔχη ἰδιαίτερη μεταχείριση –φοροῦσε πιτζᾶμες πεπαλαιωμένες καί ἀπ’ ὅ,τι ἔμαθα πέθανε πάμπτωχος. Κατά τήν διάρκεια τῆς ἐξοδίου ἀκολουθίας του πού  ἔγινε τήν Μεγάλη Δευτέρα τοῦ 1998 στόν Μητροπολιτικό Ναό Ἀθηνῶν, ἔκλαψα σάν νά ἔχασα τόν πνευματικό μου Πατέρα. Ἦλθαν μέσα μου μνῆμες ἀπό τά Γιάννενα, ἀλλά πέρασαν στό μυαλό μου καί ὅλες οἱ σκηνές πού πέρασα μαζί του ὅταν ὑπηρετοῦσα στήν Ἱερά Ἀρχιεπισκοπή Ἀθηνῶν.

Οἱ ἄνθρωποι ἔχουν διάφορες ἀπόψεις γιά τόν Σεραφείμ. Ἐγώ πού τόν γνώρισα ἀπό πολύ κοντά διέκρινα τήν εὐαισθησία καί τήν ἁπλότητα τῆς καρδιᾶς του (πολλές φορές ἔκλαιγε μέ συγκίνηση), τό ἀνυπόκριτο τοῦ χαρακτῆρος του καί τήν λεβέντικη ἔκφρασή του. Προσεύχομαι σέ κάθε θεία Λειτουργία ὁ Θεός νά τόν ἀναπαύση.  Μετά τήν κοίμησή του ἔγραψα ἕνα ἄρθρο τό ὁποῖο δημοσιεύθηκε στήν Ἐφημερίδα τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεώς μας Ἐκκλησιαστική  Παρέμβαση καί τό ὁποῖο παραθέτω:

Ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Ἀθηνῶν καί Πάσης Ἑλλάδος κυρός Σεραφείμ

Τίς πρῶτες πρωινές ὥρες τῆς Παρασκευῆς 10 Ἀπριλίου κοιμήθηκε ἐν Κυρίῳ ὁ ἀείμνηστος Ἀρχιεπίσκοπος Ἀθηνῶν καί Πάσης Ἑλλάδος κυρός Σεραφείμ, στό Λαϊκό Νοσοκομεῖο Ἀθηνῶν, αὐτός πού σέ ὅλη του τήν ζωή ὑπῆρξε ἕνας λαϊκός ἄνθρωπος μέ ὅλη τήν σημασία τῆς λέξεως. Ἡ ἐξόδιος ἀκολουθία ἔγινε τήν Μ. Δευτέρα 13 Ἀπριλίου 1998 στόν Μητροπολιτικό Ναό Ἀθηνῶν.

Πολλά ἔχουν γραφῆ γιά τήν προσωπικότητά του, τόσο κατά τήν διάρκεια τῆς ζωῆς του, ὅσο καί μετά τήν κοίμησή του, καί μέ ὅσα θά χαράξω ἐδῶ δέν θέλω νά ἐπαναλάβω τά ἴδια πράγματα. Ἁπλῶς, μέ κάθε ἁπλότητα, θά ἤθελα νά σκιαγραφήσω τήν προσωπικότητά του μέσα ἀπό τήν ὀπτική γωνία πού τόν ἔβλεπα.

Τόν γνώρισα ἀπό μικρό παιδί στά Γιάννενα, ἀφοῦ, ὅταν ἐνθρονίστηκε στήν ἱστορική Μητρόπολη τῶν Ἰωαννίνων τόν Μάρτιο τοῦ 1958, ἤμουν μαθητής τῆς πρώτης τάξεως τοῦ Γυμνασίου καί παρεβρέθηκα στήν τελετή τῆς ἐνθρονίσεως, ὅταν τόν ὑποδεχθήκαμε στό παλαιό Δημαρχεῖο τῆς Πόλεως καί τόν συνοδεύσαμε μέχρι τόν ἱστορικό Μητροπολιτικό Ναό τῶν Ἰωαννίνων. Ἀργότερα, καί μάλιστα ἀπό τό 1987 ἕως τό 1995, ὁπότε ἐκλέχθηκα Μητροπολίτης, ἤμουν Ἱεροκήρυξ καί Διευθυντής Νεότητος τῆς Ἱερᾶς Ἀρχιεπισκοπῆς Ἀθηνῶν καί εἶχα στενή συνεργασία μαζί του. Στήν συνέχεια τό ἔτος 1996-1997 ἤμουν μέλος τῆς Διαρκοῦς Ἱερᾶς Συνόδου, τῆς τελευταίας Συνόδου, κατά τήν ὁποία προήδρευσε ὁ Ἀρχιεπίσκοπος ἀπό τήν ἀρχή ἕως τό τέλος της.

Θά μποροῦσα νά ἀναφέρω πάρα πολλά στοιχεῖα πού παρουσιάζουν αὐτήν τήν προσωπικότητά του, ὅπως τόν γνώρισα, ἀλλά θά ἀρκεσθῶ σέ τρία.

Πρῶτον. Ὁ ἀείμνηστος Ἀρχιεπίσκοπος εἶχε ἀναμφιβόλως ἡγετικά προσόντα καί χαρίσματα, τά ὁποῖα ἐξεδήλωνε σέ διάφορες στιγμές τίς ἐκκλησιαστικῆς του ζωῆς. Θά μποροῦσα νά ὑπογραμμίσω ὅτι ἦταν εὔστροφος στίς διάφορες ἐνέργειές του, διακρινόταν γιά τήν εὐφυΐα του καί τήν δυνατότητα προσαρμογῆς σέ κοινωνικές καταστάσεις, χωρίς ὅμως νά προδίδη τό ἐκκλησιαστικό του πνεῦμα. Ἐπίσης, μποροῦσε νά ψυχολογήση τόν κάθε ἄνθρωπο πού τόν πλησίαζε, καί καταλάβαινε, σχεδόν ἀπό τήν πρώτη στιγμή, τήν προσωπικότητά του. Τό κυριότερο ὅμως πού χαρακτήριζε τό ἡγετικό του χάρισμα ἦταν ὅτι μέ τήν ὀξυδέρκεια πού τόν χαρακτήριζε δέν ἐπέτρεψε νά παρασυρθῆ ὁ Ἀρχιεπισκοπικός θρόνος στίς διάφορες πολιτειακές καί πολιτικές ἀλλαγές. Ἡ ἐκκλησιαστική ἱστορία τοῦ παρελθόντος δείχνει ὅτι σχεδόν κάθε μεγάλη πολιτική ἀλλαγή εἶχε ἐπίδραση καί στόν Ἀρχιεπισκοπικό θρόνο Ἀθηνῶν. Αὐτό δέν συνέβη στήν περίπτωση τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Σεραφείμ. Ἡ Ἐκκλησία παρέμεινε ἀμέτοχη σέ πολιτικές ἀλλαγές.

Πρέπει νά προστεθῆ ὅτι ὁ Ἀρχιεπίσκοπος ἦταν ἕτοιμος νά ἀποδεχθῆ τά λάθη του, νά ἀναγνωρίση τίς ἀδικίες πού ἔκανε, σέ ἀνθρώπους πού εἶχαν ὅμως ἐκκλησιαστικό φρόνημα, καί νά εἰσαγάγη στήν Ἱεραρχία Κληρικούς μέ τούς ὁποίους δέν συμφωνοῦσε σέ πολλές ἐκδηλώσεις τῆς ποιμαντικῆς τους διακονίας. Τελικά, ἐπί τῶν ἡμερῶν του ἡ Ἱεραρχία διακρινόταν γιά πολλές τάσεις, τῶν ὁποίων τάσεων συνεκτικός δεσμός καί συνδετικός κρίκος ἦταν αὐτός ὁ ἴδιος. Τό ὅτι αὐτός ἦταν ἑνοποιός δύναμη τόσων ἰσχυρῶν καί δυναμικῶν προσωπικοτήτων τῆς Ἱεραρχίας δείχνει ὅτι ἦταν ἕνας ἡγέτης.

Δεύτερον. Ὁ ἀοίδιμος Ἀρχιεπίσκοπος στά ζητήματα τῶν διαλόγων καί τῶν σχέσεων τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος μέ ἄλλες Ὁμολογίες ὑπῆρξε ὀρθόδοξος καί μαχητής, μέ ἕνα πηγαῖο, ἀληθινό, λαϊκό αἰσθητήριο. Ἤξερε πολύ καλά τόν ρόλο καί τήν οὐσία τοῦ Βατικανοῦ, τόν δόλιο τρόπο μέ τόν ὁποῖο ἐργαζόταν, καί γι’ αὐτό στεκόταν ἀκλόνητος βράχος μπροστά στίς ἐπιδιώξεις του. Ἦταν αὐτός πού εἶχε θέσει ἕνα ἀμείλικτο ἐρώτημα σέ μιά συνάντηση Ἱερᾶς Συνόδου καί Καθηγητῶν τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς Ἀθηνῶν: «Θέτω τό ἐρώτημα: εἶναι τό Βατικανό Ἐκκλησία;» Καί κανείς δέν τόλμησε νά ἀπαντήση, παραμένοντας αἰωρούμενη ἡ ἀρνητική ἀπάντηση τοῦ Σεραφείμ κατά τό ρητορικό αὐτό ἐρώτημα.  Αὐτήν τήν στάση του ἐκτιμοῦσε καί ὁ ἀείμνηστος π. Πορφύριος καί τόν ἐπαινοῦσε.

Τρίτον. Ὁ ἀείμνηστος Ἀρχιεπίσκοπος ἦταν πηγαῖος, αὐθόρμητος καί πρό παντός εὐαίσθητος στόν ἀνθρώπινο πόνο. Πολλές φορές τόν εἶδα νά κλαίη, βρισκόμενος μπροστά στήν ἀνθρώπινη δυστυχία. Δέν ἤθελε νά ἀφήση κανέναν ἀβοήθητο. Ὅμως, ὅταν καταλάβαινε τήν ὑποκρισία τοῦ ἄλλου, τότε ἐκδηλωνόταν ἀνάλογα. Τόν ἐνοχλοῦσε ἡ ἀχαριστία τῶν ἀνθρώπων καί πονοῦσε γι᾿ αὐτήν, πικραινόταν κυριολεκτικά. Ἔτσι, ἐνῶ εἶχε ἡγετικά προσόντα, ἐν τούτοις ἡ καρδιά του ἦταν πολύ μαλακή, εὐαίσθητη.

Ἴσως αὐτοί πού δέν τόν γνώριζαν προσωπικά νά ἀντιλαμβάνονταν τό ἀντίθετο, ἀλλά πάντως γιά τούς συνεργάτες του ἦταν ἀπόλαυση ἡ ἐπικοινωνία μαζί του. Σεβόταν πάντοτε τήν ἐλευθερία μου, δέν μοῦ ἔλεγε νά κάνω κάτι πού νά παραβίαζε τήν συνείδησή μου, κάλυπτε τίς ἐλλείψεις, μέ ἐπαινοῦσε γιά διάφορες ἐνέργειές μου, χωρίς νά τσιγγουνεύεται στά λόγια του, ἦταν ἀπόλυτα ἐξομολογητικός ἀπέναντί μου. Γι ᾿ αὐτό τό τελευταῖο θά μποροῦσα νά ἀναφέρω πολλά παραδείγματα, ἀλλά δέν εἶναι ἐδῶ ὁ κατάλληλος χῶρος.

Ἐκεῖνο πού θά ἤθελα νά πῶ εἶναι ὅτι στίς 11 Ἰανουαρίου 1998, δηλαδή τρεῖς μῆνες πρίν ἀπό τήν κοίμησή του τόν ἐπισκέφθηκα στό σπίτι του καί εἶχα μαζί του μιά συζήτηση περίπου μιάμιση ὥρα, γιά τελευταία φορά. Ἦταν ἀποκαλυπτικότατος, εἰλικρινέστατος καί ἐξομολογητικότατος. Θαύμασα τήν ταπείνωση καί τήν εὐαισθησία του, ὅπως τήν ἔβλεπα καί κατά τήν διάρκεια τῆς συνεργασίας μας. Ἤδη ὁ ἀείμνηστος Ἀρχιεπίσκοπος βρίσκεται ὄχι μόνον κάτω ἀπό τήν κρίση τῆς ἱστορίας, ἀλλά καί κάτω ἀπό τήν κρίση τοῦ Θεοῦ. Κάθε ζωντανός ὀργανισμός στήν ζωή του κάνει θετικά ἔργα, ἀλλά καί λάθη. Ὁ ἴδιος ὁ ἀείμνηστος Ἀρχιεπίσκοπος ἔλεγε κάποτε: «Προσευχηθῆτε νά κάνω λιγότερα λάθη». Πιστεύουμε ὅτι ὁ Θεός
θά ἀποδώση τήν ἀληθινή καί δίκαιη κρίση, αὐτήν πού ἐμεῖς πολλές φορές θεωροῦμε ὡς ἄδικη. Γιατί ἡ δικαιοσύνη τοῦ Θεοῦ βρίσκεται ἔξω καί πέρα ἀπό τήν ἀνθρώσύνη ἀνθρώπινη δικαιοσύνη. Ἕνας Γέροντας ἔλεγε ὅτι ὁ Θεός θά πινη κρίνη τούς ἡγέτες κατά ἕναν διαφορετικό τρόπο, ἀπό ἐκεῖνον μέ τόν ὁποῖον θά κρίνη τόν λαό, γιατί θά ἐξετάση καί τίς συνθῆκες, κατά τίς ὁποῖες ἐξασκοῦσε τήν ἐξουσία του, καί τίς ὑπευθυνότητες πού εἶχε.

Μέ αὐτές τίς ἁπλές σκέψεις, ἀλλά καί μέ τήν διαβεΜέ διαβεβαίωση ὅτι κυρίως ἐμεῖς οἱ συνεργάτες του θά τόν θυμόβαίωση θυμόμαστε καί θά προσευχόμαστε γιά τήν σωτηρία τῆς ψυχῆς μαστε του, κατευοδώσαμε τό σκήνωμά του πρός τήν τελευταία του ἐπίγεια κατοικία.

14 Ἀπριλίου 1998 (Ἐνιαύσιον 1998, σελ. 60-63)

Ἐπίλογος

Ἡ μετάθεσή μου ὡς Ἱεροκήρυκος στήν Ἱερά Ἀρχιεπισκοπή Ἀθηνῶν θεωρῶ ὅτι ἦταν μέσα στήν Πρόνοια τοῦ Θεοῦ, διότι μοῦ δόθηκε ἡ δυνατότητα, ἀφ’ ἑνός μέν νά ἐπικοινωνήσω μέ περισσότερους ἀνθρώπους, ἀφ’ ἑτέρου δέ νά ἀνοίξη τό εὖρος τῶν δραστηριοτήτων καί τῶν γνώσεών μου γύρω ἀπό τόν τρόπο μέ τόν ὁποῖο ἐργάζεται ἡ Ἐκκλησία στίς μεγαλουπόλεις.

Ἀπό τήν περίοδο αὐτή τῆς ζωῆς μου ἀπέκτησα πολύ μεγάλη πείρα καί δοξάζω τόν Θεό γι’ αὐτό. Ὅπως ἀναφέρθηκε στήν ἀρχή, ἕνα μέρος αὐτῆς τῆς ἐργασίας ἔχει δημοσιευθῆ στούς δύο τόμους Α΄ καί Β΄ μέ τίτλο Παρεμβάσεις στήν σύγχρονη κοινωνία  καί σέ ἄλλα βιβλία, τά ὁποῖα δημοσιεύθηκαν τήν ὀκταετία ἐκείνη.